Elhuyar Zientzia (science)
Egun hauetan, Astrazenecaren txertoa erabiltzeari utzi diote, nahiz eta berriz ere martxan jarriko dute. Horren atzean arrazoi ekonomikoak eta politikoak daude, baina baita zalantza zientifikoak ere. Guk azken horiei buruz hitz egin nahi genuen. 
Direct download: NFXXV-28a.mp3
Category:science -- posted at: 8:11am EDT

XXV. denboraldiaren 28. saioa: Astrazeneca eta fotosintesi artifiziala.

Direct download: NFXXV-28.mp3
Category:science -- posted at: 8:06am EDT

Martxoaren 14an "PI" eguna ospatzen da. Matematikaz hitz egiteko aitzakia bat da, baina guk ere aitzaki horri heldu diogu. Batetik, Ainhoa Iñiguez matematikariaren ibilbidea ezagutu dugu,eta, bestetik, Euskal Herrian egiten den ikerketa matematikoa. 
Direct download: NFXXV-27c.mp3
Category:science -- posted at: 10:34am EDT

2019an hamar urte bete zituen CICnanoGUNE fisikako ikerketaren zentroak. Elixabete Garmendia kazetariak hamar urte horiek eta zentroaren sorrerako lanak bildu ditu "NanoGUNE, txiakiaren xarma" liburuan. Harekin hitz egin dugu. 

Direct download: NFXXV-27b.mp3
Category:science -- posted at: 10:33am EDT

Erronka klasiko bat da matematikan: zenbaki aleatorioak sortzea. Ez da kontu erraza, baina badu garrantzi handia. Orain, Yale Unibertsitateko fisikari batzuek asmatu dute modu bat laser kaskar baten fluktuazio kuantikoak aprobetxatuta.

Direct download: NFXXV-27a.mp3
Category:science -- posted at: 10:32am EDT

XXV. denboraldiaren 28. saioa: zenbaki aleatorioak, nanoGUNEren liburua eta Ainhoa Iñiguez.

Direct download: NFXXV-27.mp3
Category:science -- posted at: 10:31am EDT

Zenbaki berria kaleratu dute Elhuyar aldizkarikoek. Aitziber Agirre zuzendariak aurkeztu dizkigu zenbakiak dituen edukiak. Gai nagusia 5G teknologia da.

Direct download: NFXXV-26c.mp3
Category:science -- posted at: 4:43am EDT

Elhuyarko Itziar Cortes informatikariak hitz egin digu adimen artifizialari buruz generoaren ikuspuntutik. Elhuyarren azterketa bat egin dute gaiari buruz. Adimen artifizialeko sistemak datu asko erabilita trebatzen dira, eta datu horietan berdintasunaren kontrako ideiarik baldin badago, sistemak anplifikatu ditzake ideia horiek.

Direct download: NFXXV-26b.mp3
Category:science -- posted at: 4:39am EDT

OpenAI enpresak GPT-3 transformerra egin du, literaltura idatz dezakeen adimen artifizialeko tresna bat. Haren onurak begi bistakoak dira, baina badu hain onuragarria ez den alde bat.

Direct download: NFXXV-26a.mp3
Category:science -- posted at: 4:26am EDT

XXV. denboraldiaren 26. saioa: GPT-3ren alde iluna, adimen artifiziala eta generoa eta Elhuyar aldizkaria 2021eko martxoko zenbakia.

Direct download: NFXXV-26.mp3
Category:science -- posted at: 4:24am EDT

Elhuyarko EGOITZ ETXEBESTEk argitaratu berri du Zientziaren Izarrak liburua, Elhuyar aldizkarian argitaratutako artikuluen bilduma da. Emakume zientzialarien bizitzak eta lanei buruzko artikuluak.

Direct download: NFXXV-25c.mp3
Category:science -- posted at: 3:29am EDT

CICbiomaGUNE ikerketa-zentroan tumoreak hazten dituzte laborategian, haien funtzionamendua ikertzeko. Hiru dimentsioko egitura adimendutan hazten dituzte tumoreak monitorizatzeko, eta hazkuntza kontrolatzen dute gorputz baten barruan egongo balira bezala. Melanomaren eta bular minbiziaren tumoreak dira. Dorleta Jimenez de Aberasturi eta Malou Henriksen azaldu digute nola lortu duten eta nolako lana egingo duten sistema horrekin aurrerantzean.

Direct download: NFXXV-25b.mp3
Category:science -- posted at: 3:28am EDT

Kubako egoera ez da erraza. Baliabide gutxi dituzte COVID-19ari aurre egiteko, eta abendutik aurrera kasu asko dituzte. Baina lau txerto garatzen ari dira. Haietako bat, Soberana 2 izenekoa, azken fase klinikoan dago eta ustez laster ekoizpen industrialean sartzeko moduan.

Direct download: NFXXV-25a.mp3
Category:science -- posted at: 3:27am EDT

XXV. denboraldiaren 25. saioa: Kubako txertoa, tumoreak laborategian eta Zientziaren izarrak liburua.

Direct download: NFXXV-25.mp3
Category:science -- posted at: 3:24am EDT

Imanol Etxeberria, Aurrera zentroko fisioterapeuta izan da gurekin. Eskuliburu bat idatzi du eserita lan egitearen ondorioei buruz. Bizkarrezurrari buruz hitz egin digu; nola eseri beharko ginatekeen; zenbat aldiz altxatu beharko genukeen kalterik ez izateko eta abar.

Direct download: NFXXV-24c.mp3
Category:science -- posted at: 3:22am EDT

Molekula mediatikoa da azido hialuronikoa. Telebistako iragarkietan azaltzen da askotan. Berez, kosmetikan ez ezik, medikuntzan ere erabiltzen da. Gaur, Lorena Arrastua eta Mentxu Aiertza izan dira gurekin molekula honen sekretuak kontatzeko.

Direct download: NFXXV-24b.mp3
Category:science -- posted at: 3:21am EDT

NASAk rover bat jarri du aste honetan Marteko gainazalean. Perseverance du izena. Laborategi gurpildun aurreratu bat da, Marten dagoen aurreratuena hain zuzen. Eta EHUko bi taldek hartu dute parte laborategi horren ekipamendua garatzeko lanean. 

Direct download: NFXXV-24a.mp3
Category:science -- posted at: 3:20am EDT

XXV. denboraldiaren 24. saioa: Perseverance roverra eta EHU, mundu hialuronikoa eta eserita lan egitearen fisioterapia.

Direct download: NFXXV-24.mp3
Category:science -- posted at: 3:18am EDT

Elhuyarko STEAM hezkuntza taldeko Leire Ferro izan da gurekin, hezkuntzan emakume eta neska zientzialarien egoera zein den kontatzeko, eta otsailaren 11n bertan egin dituzten jarduerak azaltzeko.

Direct download: NFXXV-23b.mp3
Category:science -- posted at: 4:17am EDT

Emakume eta neska zientzialarien nazioarteko eguna ospatu dugu. Maia Garcia DIPCko fisikariak kontatu digu bere ibilbide profesionala eta emakumeak fisikan duten egoeraz hitz egin digu.

Direct download: NFXXV-23a.mp3
Category:science -- posted at: 4:17am EDT

XXV. denboraldiaren 23. saioa: Maia Garcia eta ELhuyar STEAM hezkuntzaren lana.

Direct download: NFXXV-23.mp3
Category:science -- posted at: 4:15am EDT

Lau istorio ekarri dizkigu Oskar Gonzalez EHUko kimikariak, gure kolorezaleak, laurak artelanak faltsutzeari buruzkoak. Artea, zientzia eta teknologia uztartezn dituen istorioak dira. Gainera, mapen babeserako neurriei buruz hitz egin dugu. Mapa bat jatorrizko lan bat ala kopiatutakoa den jakiteko trikimailuei buruz hitz egin dugu. Faltsuari buruzko istorioak, denak egitazkoak. 

Direct download: NFXXV-22b.mp3
Category:science -- posted at: 3:08am EDT

Mapagileek akatsak sartzen dituzte nahita haien lanetan, norbaitek kopiatzen badie, kopiatzailea harrapatu ahal izango dutelako akats horiek bilatuta. Horregatik, mapa askok dituzte gaur egun akats intentziodunak. Eta horrek istorio bitxi batzu ere ekarri ditu. 
Direct download: NFXXV-22a.mp3
Category:science -- posted at: 3:07am EDT

XXV. denboraldiaren 22. saioa: mapen kopia ilegalak detektatzeko teknikak, artelanen faltsutzea.

Direct download: NFXXV-22.mp3
Category:science -- posted at: 3:05am EDT

Aldaera oso kutsagarriak dira. Azkar zabaldu dira mundutik. Bi aldaerek, Ingalaterran sortu zenak eta Hegoafrikan sortu zenak, mutazio jakin batzuk dituzte, kutsatze-ahalmen hori ematen diena. Galdera da, mutazio horiengatik txertoek eraginkortasuna galduko dute haietan? Erantzun da oraindik ez dakigula.

Direct download: NFXXV-21c.mp3
Category:science -- posted at: 3:20pm EDT

Gure planetako fenomeno meteorologikoak ezaugarri astronomikoen ondorio dira. Urtaroak, mareak, haizeen norabideak, aurora borealak eta abar. Denek dute jatorri astronomiko bat.Horregatik eskatu diogu Onintze Salazar, meteorologoari astronomiaz hitz egiteko.

Direct download: NFXXV-21b.mp3
Category:science -- posted at: 3:19pm EDT

Londresko Historia Naturalaren Museoan bi kakalardoren gorputzak datatu dituzte karbono-14 isotopo bidez. Ingalaterran jasotakoak dira, baina gaue egun ez dira Inagalterrako espezieak. Datazioak ia 4.000 urteko adina eman du. Hor azalpena: Neolito garaian bai, kakalardo horiek bertan bizi ziren.

Direct download: NFXXV-21a.mp3
Category:science -- posted at: 3:18pm EDT

XXV. denboraldiaren 21. saioa: bi kakalardo zahar, astronomia eta meteorologia eta COVID-19aren aldaera britaniarra eta Hegoafrikakoa.

Direct download: NFXXV-21.mp3
Category:science -- posted at: 3:17pm EDT

Elhuyarko Garazi Andonegik aurtengo CAF-Elhuyar sariketaren aurtengo edizioaz hitz egin digu gaurkoan. Irekita dago lanak bidaltzelko aukera; otsailaren 12ra bitarte onartuko dituzte. Aurtengo berrikuntzak, batetik, COVIDaren egoerak uzten badu, berreskuratuko dutela udaberriko sari-banaketa, eta bestetik, aurten bi beka emango dituztela zientzia gizarterako proiektuei laguntzeko.

Direct download: NFXXV-20c.mp3
Category:science -- posted at: 3:53am EDT

Ordenagailu bati testu baten bitartez eskatzen badiogu marrazki bat egiteko, Text to Image teknologia erabil dezake horretarako. Adimen artifizialaren teknologia horrek oraindik irudi hiper errealistak ez ditu sortzen, eta, hala ere, emaitzak harrigarriak dira. Gorka Azkune gure kolaboratzailearen ekipoak teknologia horretako urrats bat ikertzen du EHUn. 

Direct download: NFXXV-20b.mp3
Category:science -- posted at: 3:51am EDT

Nazioarteko Unitateen Sisteman, litroaren ikurra l da, baina geroz eta gehiago erabiltzen da L ikurra zientzialarien artean, baita Euskal Herrian ere. Eta badago arrazoi sendo bat horretarako.

Direct download: NFXXV-20a.mp3
Category:science -- posted at: 3:49am EDT

XXV. denboraldiko 20. saioa: litroa, Text to Image adimen artifizialean eta CAF-Elhuyar sariak.

Direct download: NFXXV-20.mp3
Category:science -- posted at: 3:41am EDT

Nesken bokazio zientifiko-teknologikoa sustatzeko INSPIRA STEAM proiektuak martxan jarri du bosgarren edizioa. Deustoko unibertsitateko Mari Luz Guenagarekin izan gara proiektuari buruz eta STEAM ideiari berari buruz hitz egiten.

 

Direct download: NFXXV-19c.mp3
Category:science -- posted at: 3:41am EDT

Zientzialari harrigarri bat ezagutu dugu: Maitane Alonso Monasterio. IAM izeneko enpresa sortu zuen, elikagaien kontserbaziorako teknologiakoa, eta, aldi berean, medikuntza ikasten ari da. Gainera, NASAk asteroide bati haren izena jarri dio. Ikertzaile gaztea da, eta, hala ere, oso ibilbide oparoa egin duena. Harekin batera Elhuyarko Zientzia Azoka proiektuaren aurtengo edizioaz hitz egin dugu Aitziber Lasa eta Danel Solabarrietarekin, eta INSPIRA STEAM proiektuaz ere hitz egin dugu Deustoko Unibertsitateko Mari Luz Guenagarekin.

 

Direct download: NFXXV-19b.mp3
Category:science -- posted at: 3:40am EDT

Enbrioiak zelula gutxi dituen egitura biribil bat da, baina hazi ahala, simetria puskatzen da, eta organismoa izango duen formara bideratzen da. Horretarako, indar eragile batzuek egin behar dute haien lana. Orain arte ez dira asko ikertu indar horiek, baina Parisko talde batek ikergai hartu du kontua; adibidez, nola hartzen duen zaldi batek zaldi baten forma.

Direct download: NFXXV-19a.mp3
Category:science -- posted at: 3:38am EDT

XXV. denboraldiaren 19. saioa: gorputza itxuratzeko metodoak, Maitane Alonso Monasterio eta Zientzia Azoka eta INSPIRA STEAM.

Direct download: NFXXV-19.mp3
Category:science -- posted at: 3:36am EDT

Neurri batean esan daiteke astaperrexilaren toxizitatea ardoaren bitartez tratatzen zutela zibilizazio klasikoetan. Plutarkok kontatzen zituenak jasota daude Eva Cantarellaren liburu batean; landare toxiko bat eta ardoa nola erabili lapurretan egitean, gerta litekeenari aurre egiteko moduan.

Direct download: NFXXV-18c.mp3
Category:science -- posted at: 3:16am EDT

ZarautzOn taldeko kideak izan dira gurekin, Natalia Vahl eta Jose Mari Larramendi. Abendua bukatu dute bi hitzaldi oso interesgarrirekin, interneteko kanaletan ikusgai daudenak, eta dagoeneko ari dira 2021era begira. Gaur eman digute haien asmoen berri gure irratsaioan. Oso COVIDak behartutako programazioa egingo dute, baina bestelako gaiak ere jorratuko dituzte.

Direct download: NFXXV-18b.mp3
Category:science -- posted at: 3:15am EDT

COVID-19aren kontrako borrokan, kerketaren munduan, ez da dena txertoa. Bi adibideri buruz hitz egin dugu. Batetik, antibiralen ikerketan ibermektina, 20 herrialde inguruk onartu duten tratamendu profilaktikoa. Eta bestetik, gaixotasunaren eta D bitaminaren arteko lotura, korrelazio bat susmatzen dutelako adituek COVIDaren larritasuna eta bitamina horren faltaren artean.

Direct download: NFXXV-18a.mp3
Category:science -- posted at: 3:13am EDT

XXV. denboraldiaren 18. saioa: ez da dena txertoa, ZarautzOn 2021ean eta astaperrexila, estatyko pozoia.

Direct download: NFXXV-18.mp3
Category:science -- posted at: 3:07am EDT

Direct download: anagalarraga210113.mp3
Category:science -- posted at: 2:34am EDT

XXV. denboraldiaren 17. saioa: Agustin Arrieta filosofoarekin hitz egin dugu zientziaren filosofiari buruz eta pentsamendu kritikoari buruz.

Direct download: NFXXV-17.mp3
Category:science -- posted at: 3:40am EDT

XXV. denboraldiko 16. saioa: zeharkako flauta metalez egiten dugu, baina egurrezko instrumentuen taldean sailkatuta dago. Zergatik? Arrazoi teknologikoak eta musikalak tarteko, material-aldaketa egin zuen instrumentu horrek. Gaurko saio musikal honetan, gaia tratatu dugu. 

Direct download: NFXXV-16.mp3
Category:science -- posted at: 3:37am EDT

Euskaraz funtzionatzen duen Mycroft bozgorailu adimenduna aurkeztu digute Elhuyarko Igor Leturiak, Skurako Jaione Martinezek eta Talaioseko Beñat Irasuegik. Adimen artifiziala hizketaren ezagutza eta sintesia lantzeko, eta etzeetan sartzen ari zaigun teknologia bat euskaraz izateko.

Direct download: NFXXV-15c.mp3
Category:science -- posted at: 4:19am EDT

Txinako Hefei hiriko Zientzia eta Teknologia Unibertsitatean, argian oinarritutako ordenagailu bat egin eta erabili dute. Eta lortu dute frogatzea konputazio kuantikoak etorkizunean ekarriko duela kalkuluan azkartasun oso handia. Txoni Matxainek kontatu digu zer diren ordenagailu kuantikoak eta nolako sekretuak dituen funtzionamenduak.

Direct download: NFXXV-15b.mp3
Category:science -- posted at: 4:17am EDT

Hiri bat bada Electric City izenekoa Estatu Batuetan. Eta Electric City ezizena duten hiri asko daude Etstau Batuetan, Kanadan eta Eskozian. Izena eta ezizenaren arrazoiak biltu ditugu.

Direct download: NFXXV-15a.mp3
Category:science -- posted at: 4:15am EDT

XXV. denboraldiaren 15. saioa: Electric City, ordenagailu kuantikoa eta Mycroft.

Direct download: NFXXV-15.mp3
Category:science -- posted at: 4:13am EDT

Hemisferio bat txuria eta bestea beltza ditu Japetok, Saturnoko hirugarren sateliterik handienak. Oraindik ez dakigu zehatz-mehatz zergatik, baina badateoria sendo bat hori azaltzeko. Guk proposatu dugu Japeto argazkien bidez behatzea.  
Direct download: NFXXV-14c.mp3
Category:science -- posted at: 9:38am EDT

Areciboko irrati-teleskopioa zaharra zegoen, eta gainera, bi istripu gertatu dira eta instalazioa suntsitu egin da. Irrati-astronomiaren ikonoa izan da, eta orain, 57 urte lanean egon ondoren, desagertu da. Itziar Aretxaga Mexikoko INAOE institutuko astrofisikariarekin gainbegiratu diogu Areciboko historiari.

Direct download: NFXXV-14b.mp3
Category:science -- posted at: 9:38am EDT

Antibiralen ikerketa ez da geratu, nahiz eta COVIDaren kontrako txertoak azkar garatzen ari diren. Ivermektina, bizkarroien kontrako botika bat, antibiralen ikerketan sartu da, eta egindako ikerketa guztietan oso emaitza onak eman ditu koronabirusaren kontra. Dena den, oraindik ez daude ikerketa nahikoak egin agentzia kontrolatzaileek ivermektina onar dezan. Auskalo aurrera egingo duen ala ez.

Direct download: NFXXV-14a.mp3
Category:science -- posted at: 9:36am EDT

XXV. denboraldiaren 14. saioa: ivermektina, Areciboko teleskopioa eta Japeto.

Direct download: NFXXV-14.mp3
Category:science -- posted at: 9:35am EDT

Abenduko zenbaki kalean da. Aitziber Agirre aldizkariaren zuzendariak aurkeztu digu zenbaki berria. Gai nagusiak, COVIDari buruzko gogoeta luzera begira eta Agustin Arrieta filosofoaren elkarrizketa.

Direct download: NFXXV-13c.mp3
Category:science -- posted at: 9:38am EDT

EHUk gradu berri bat jarri du martxan. Karrera berri bat. Orain arte, informatikaren barruko ikasgai multzo bat zen adimen artifizialaren ikasketa. Aurten hasita, berriz, gradu osoa egin daiteke adimen artifizialaren inguruan. Itziar Irigoien Donostiako Informatika Fakultateko Kanpo Harremanetarako Dekanordeak aurkeztu digu gradu berria, eta adimen artifizialari buruz hitz egin digu.

Direct download: NFXXV-13b.mp3
Category:science -- posted at: 9:37am EDT

Adimen artifizialak ekarri du hamarkada askotan bilatutakoa: aminoazidoen sekuentzia batetik proteinaren 3d egitura iragartzeko metodoa. Biologiaren erronka nagusietako bat izan da azken hamarkadetan, eta DeepMind proiektuko AlphaFold programak lortu du. Sekulako aurrerapausoa proteinen biologian, medikuntzan, biokimikan eta adimen artifizialean.

Direct download: NFXXV-13a.mp3
Category:science -- posted at: 9:36am EDT

XXV. denboraldiaren 13. saioa: proteinen tolesteko modua iragartzen, adimen artifizialaren gradu berria EHUn eta Elhuyar aldizkaria abenduko zenbakia.

Direct download: NFXXV-13.mp3
Category:science -- posted at: 9:32am EDT

Kontatu zure tesia 6 mezutan. Hori da UEUk eskatzen diena tesi bat egiten ari diren ikertzaileei, txiotesia lehiaketan parte hatrzeko. Aurtengo edizioaren irabazleak, Ainhoa Gonzalez eta Eider Urkola, gurekin izan dira. Zelula amen terapiari buruzko tesia lehena, eta zine-zuzendari baten lanari buruzkoa bigarrena.

Direct download: NFXXV-12c.mp3
Category:science -- posted at: 10:28am EDT

Bateriak erabiltzen dituzten gailuez inguratuta bizi gara. Horregatik galdetu nahi genion aditu bati nola funtzionatzen duten eta gure usteak bateriei buruz zuzenak ala okerrak diren. CICenergiGUNEko Oier Lakuntza izan da gure aditua. Etxeko bateriak aztergai.

Direct download: NFXXV-12b.mp3
Category:science -- posted at: 10:27am EDT

COVIDaren kontrako txerto bat garatzeko proiektu bat baino gehiago daude. Haien arteko aldea, besteak beste, txertoa gordetzeko behar den tenperaturan datza. Horren zergatiak interesa badu zientziaren ikuspuntutik, baina baita ekonomiaren ikuspuntutik ere. Azken batean, txertoaren banaketaren kondizioek eragin handia dutelako prezioan.

Direct download: NFXXV-12a.mp3
Category:science -- posted at: 10:24am EDT

XXV. denboraldiaren 12. saioa: zergatik hotza txertoak gordetzeko, etxeko bateriak eta txiotesia.

Direct download: NFXXV-12.mp3
Category:science -- posted at: 10:20am EDT

Askotan esaten da gailu elektronikoen argi urdinak zaildu egiten duela lo hartzea, eta estresa eragiten duela begietan. Baina ikerketa zientifikoek ez dute horrelakorik baieztatzen. Beraz, argi urdina iragazten duten betaurrekoak ez dira lo ezin hartzearen arazoaren konponbide bat, gailu elektronikoei dagokioenez.

Direct download: NFXXV-11c.mp3
Category:science -- posted at: 9:13am EDT

Iker Badiola EHUko ikertzaileak Cangrejo de Troya liburua aurkeztu digu. Minbiziari buruzko dibulgazio-liburua da, bere ikergaia, hain zuzen. Liburua oso estilo argian idatzita dago, eta minbizia ulertzeko behar diren azalpen guztiak ematen ditu. Biokimikako oinarrizko kontzeptuetatik hasita, minbiziaren azken tratamenduetara kontatzen ditu Badiolak liburuan. Gurekin izan da irratian, eta gai delikatu honi buruzko solasaldi atsegin bat izateko aukera eman digu. 

Direct download: NFXXV-11b.mp3
Category:science -- posted at: 9:12am EDT

16 urte dira Nebulosa urdinaren izarra aurkitu zutela astronomoek. Argi ultramorearen bidez begiratuta nebulosa urdin bat ikusten zaio inguruan, eta astronomoek ez zekite zergatik. Orain, eredu matematiko baten bitartez, badute hipotesi bat horrelako astro batentzat: bi izarren talkaren bitartez sortutako izarra da.

Direct download: NFXXV-11a.mp3
Category:science -- posted at: 8:24am EDT

XXV. denboraldiaren 11. saioa: nebulosa urdinaren izarra, Cangrejo de Troya eta gailu elektronikoen argi urdina.

Direct download: NFXXV-11.mp3
Category:science -- posted at: 8:21am EDT

Marguerite Pereyk frantzioa elementua aurkitu zuen aktinioa ikertzen ari zenean. Isotopo egonkorrik ez du frantzioak eta ez da inoiz lortu kantitate aipagarririk sortzea. Kondizio horietan, oso zaila da elementu hori aurkitzea, are zailagoa XX. mendearen lehen erdian, baina Pereyk lortu zuen. Mentxu Aiertza kimikariak kontatu digu haren istorioa.

Direct download: NFXXV-10c.mp3
Category:science -- posted at: 12:02pm EDT

Gaur kalitate handiko fisika izan dugu gurean. Material batzuk izan daitezke aldi berean magnetikoak eta ez-magnetikoak, piezaren geometriaren arabera; topologiaren arabera. Material topologiko hauek ikertzen dituzte DIPCko Maia Garcia eta EHUko Luis Elkoro fisikariek. Nature aldizkarian artikulu garrantzitsu bat argitaratu berri dute gaiari buruz. Biak izan dira gurekin. 
 
Direct download: NFXXV-10b.mp3
Category:science -- posted at: 11:54am EDT

Pfizer eta BioNTech enpresek COVIDaren kontrako txerto bat aurkeztu dute. Ustez, eraginkortasun handiko txertoa. Baina oraingoz ez dute argitalpen zientifikorik egin, eta ez dago kontrastatuta. Beraz, ez dago modurik jakiteko nola garatu duten. Horregatik, zientzialariak baikorrak dira, baina zuhurra. Oso zuhurrak.

 

Direct download: NFXXV-10a.mp3
Category:science -- posted at: 11:50am EDT

XXV. denboraldiaren 10. saioa: COVIDaren txertoa, material topologikoak eta frantzioaren aurkikuntza.

Direct download: NFXXV-10.mp3
Category:science -- posted at: 11:41am EDT

Aitzol Lasa matematikariak gazteentzat idatzitako azken eleberria aurkeztu digu, Nafarroako mariskala. Zientzia fikzioa gazteentzat. Eleberriak istorio interesgarria kontatzen du, distopia bat Nafarroako historian oinarritua.

Direct download: NFXXV-09d.mp3
Category:science -- posted at: 5:28am EDT

11 urteko neska batek eman zion izena Pluton planetari 1930ean (gaur egun planeta nanotzat hartzen dugun jhorri). Venetia Burneyk, neska horrek, ez zuen astronomiaren munduarekin harremanik, eta hala ere, berak proposatutako izena Estatu Batuetako goi mailako zentro zientifiko batera iritsi zen, Lowell Behatokira. Haiek izendatu zuten Pluton Burneyk botatako izenarekin.

Direct download: NFXXV-09c.mp3
Category:science -- posted at: 5:27am EDT

Bizkaia zubia 2010etik, eta inkesta baten ondorioz, Somorrostroko gorria izeneko kolorez margotuta dago. Oskar Gonzalez kimikariak kontatu digu inkestaren istorioa, eta burdinaren eta Bilboko itsasadarraren arteko loturaz hizt egin digu.

 

Direct download: NFXXV-09b.mp3
Category:science -- posted at: 5:25am EDT

Bi albiste irratsaioa irekitzeko.  Batetik, frogatu da duela 5/6 hilabete COVID-19arekin kutsatutako jendearen sistema immunologikoak oraindik ere erantzun immune ona duela. Bestetik, materia eta antimateria ikertzeko ERC Synergy beka bat eman dietela DIPC zentroko eta EHUko fisikariei. 
Direct download: NFXXV-09a.mp3
Category:science -- posted at: 5:24am EDT

XXV. denboraldiaren 9. saioa: Bizkaia zubiaren kolorea, Pluton eta neskatoa eta Nafarroako Mariskala.

Direct download: NFXXV-09.mp3
Category:science -- posted at: 5:23am EDT

Euskalmeteko Onintze Salazarrek isasoko olatuei buruz hitz egin digu. une honetan alerta laranjan gaude, eta Onintzek azaldu digu nola sortzen diren, zer motako fenomenoek eragiten dituzten eta nolakoak diren olaturik berezienak, alegia, tsunamiak eta marea ziklonikoen ondorioz sortutakoak.

Direct download: NFXXV-08c.mp3
Category:science -- posted at: 9:22am EDT

Maira Aguiar epidemiologoarekin izan gara, BCAM institutuanlan egiten duen epidemiologoarekin, eta galdetu diogu nola bizitzen ari diren COVID-19aren bigarren olatu deitzen dugun hau. Atzera begira ere, pandemia udan nolakoa izan zen galdetu diogu. BCAMen eredu matematikoa nahiko emaitza onak ematen ari da, eta 15 egunerako iragarpena emateko moduko tresna bat bilakatu dute.

Direct download: NFXXV-08b.mp3
Category:science -- posted at: 9:21am EDT

Azken hilabeteetan Betelgeuse izarrak jokabide xelebrea izan du, eta astronomoek uste izan zuten haren leherketa gertu egoin zitekeela. Baina azterketa berrien arabera, izarra lehertzeko urruti dago. Azterketak emaitza deigarrriak eman ditu, uste baino txikiagoa baita Betelgeuse, eta uste baino gertuago dago.

Direct download: NFXXV-08a.mp3
Category:science -- posted at: 9:20am EDT

Goierriko Lemniskata taldeak udazkeneko programazioari ekin dio. Ordizian ari dira dibulgazioko hitzaldiak antolatzen Ordizientzia programaren barruan, eta beste hainbat ekitaldi ere antolatu dituzte azarorako. Jose Luis Etxezarreta izan da gurekin programazioa aurkezteko.

Direct download: NFXXV-07b.mp3
Category:science -- posted at: 5:35am EDT

EAEko kobazuloetan labar-artea bilatzeko eredu matematiko bat garatu dute Diego Garate, Iñaki Intxaurbe eta heikin lan egiten duten arkeologoek. Ezagutzen diren kasuetatik abiatuta, eta estatistikako erramintak erabilita, eredu matematikoak artea topatzeko probabilitate bat ematen die kobazulo bakoitzarentzat, hainbat aldagai kontuan hartuta. Bi arkeologoek arrakasta izan dute eredua erabili dutenean Bizkaiko kobazuloetan.

Direct download: NFXXV-07a.mp3
Category:science -- posted at: 5:30am EDT

XXV. denboraldiaren 7. saioa: paeolitikoaren artea bilatzen eta Lemniskata eta Ordizientzia.

Direct download: NFXXV-07.mp3
Category:science -- posted at: 5:20am EDT

Elhuyarko Josu Aztiriak EHUko ikastaro bat aurkeztu digu hizkuntza eta adimen artifizialaren egoera uztartzen dituena. Iraultza batean murgilduta gaude euskararen kasuan, bai eta beste hizkuntzen kasuetan ere. Eta horretaz jardungo dira ikastaroan.

Direct download: NFXXV-06d.mp3
Category:science -- posted at: 4:11am EDT

Materiaren oinarriak hutsean daude. Orduan, zenbateraino gaude hutsa kuantikoz osatuta? Twitter bidezko kontsulta batek ireki digu kuantikari buruzko gogoeta baten atea.

Direct download: NFXXV-06c.mp3
Category:science -- posted at: 4:10am EDT

COVID-19aren kontrako txertoa balego, zer egingo genuke? Jakin behar da nolakoa den eta noiz, non eta zeinekin erabil genezakeen, baina gogoeta luze bat beharko luke egoera berriak. Aitziber Agirre Elhuyar aldizkariaren zuzendariak artikulu bat egin du gogoeta horretaz hitz egiteko. Gurekin izan da irratian.

Direct download: NFXXV-06b.mp3
Category:science -- posted at: 4:09am EDT

Zer da meme bat? Eta kalean dabilen ideiari helduta, esan daiteke meme bat dela internetez zabaltzen den txorakeria bat dela. Baina meme hitza zientzia-dibulgazio liburu batetik dator. Pertsona batek beste bati transmititzen dion informazioaren oinarrizko unitatea da. Richard Dawkins dibulgatzaile ospetsuak asmatu zuen hitza.

Direct download: NFXXV-06a.mp3
Category:science -- posted at: 4:08am EDT

XXV. denboraldiaren 6. saioa: meme, COVIDen txertoaren aurrean zer?, huts kuantikoa eta euskara eta adimen artifizialean.

Direct download: NFXXV-06.mp3
Category:science -- posted at: 4:07am EDT

Nobel sariak iritsi dira. Medikuntzakoak C hepatitisaren ikerketa,sarituko du; fisikakoak zulo beltzena eta kimikakoak geneak editatzeko CRISPR teknika. Hiru gai horien ikerketak protagonista aurten.

Direct download: NFXXV-05c.mp3
Category:science -- posted at: 3:13am EDT

Birusak oso txikiak dira. Oso-oso txikiak; bakterioak baino 1.000 aldiz txikiagoak izan daitezke. Horregatik, fisika kuantikoaren legeen arabera funtzionatzen dute. Horregatik, Txoni Matxain gure adituak, birusen kuantikari buruz hitz egin digu.

Direct download: NFXXV-05b.mp3
Category:science -- posted at: 3:12am EDT

Urriaren 4tik 10era, urtero Munduko Espazioaren Astea ospatzen da. Aurtengo leloa "Sateliteak bizimodua hobetzen dute” izan da, eta sateliteen onurei buruzko ekitaldiak proposatzen dituzte.

Direct download: NFXXV-05a.mp3
Category:science -- posted at: 3:11am EDT

XXV. denboraldiaren 6. saioa: Munduko Espazioaren Astea, birusen kuantika eta Nobel sariak.

Direct download: NFXXV-05.mp3
Category:science -- posted at: 3:09am EDT

Elhuyarreko I+G taldeko ikertzaileek bilatzaile bat garatu dute literatura zientifikoan COVID-19ari buruzko artikulu espezializatuak bilatzeko. Adimen artifizialaren bitartez egiten du lan, sare neuronalekin, eta arrakasta handia lortu du, Estatu Batuetako NISTinstitutuko lehiaketa batean bigarren geratu delako. Xabier Saralegi eta Iñaki San Vicente etorri zaizkigu bilatzaileaz hitz egitera.

Direct download: NFXXV-04d.mp3
Category:science -- posted at: 4:19am EDT

2020ko urria iritsi da, eta ETBko Teknopolis zientzia-programa antenan da. Erronka handia da COVID-19aren garaian programa ondo egitea eta informazio egokia zabaltzea. Horretaz aritu da Nagore Rementeria programaren zuzendaria.

Direct download: NFXXV-04c.mp3
Category:science -- posted at: 4:17am EDT

Asfixia perinatala arazo handia da jaiotzeetan. Arriskua dagoenean irtenbidea zesarea bat egitea da, baina ez da erraza erabakitzea noiz behar den zesarea eta noiz ez. Horri laguntzeko metodologia bat garatu du CICnanoGUNE zentroko talde batek, Raman espektroskopia (analisi metodo bat) eta adimen artifiziala konbinatuta. Ion Olaetxeak kontatu digu zertan datzan metodologia hori.

Direct download: NFXXV-04b.mp3
Category:science -- posted at: 4:12am EDT

CICbiomaGUNE zentroan, aurrerapauso handia eman dute bizkarrezurraren lesioak tratatzeko tekniketan. Karbonozko nanohodiak eta polimeroak erabilita lortu dute neuronak elkarri konektatzea, lesioak etena eragin dituen puntuetan. Oso albiste ona da.

Direct download: NFXXV-04a.mp3
Category:science -- posted at: 4:07am EDT

XXV. denboraldiaren 4. saioa: bizkarrezur muinaren lesioak, asfixia perinatala saihesteko teknika, Teknopolis eta COVID-19aren bilatzailea.

Direct download: NFXXV-04.mp3
Category:science -- posted at: 4:04am EDT

Oskar Gonzalez kimikariak liburu bat argitaratu du elementu kimikoak artearen barruan duten presentziari buruz. Por qué los girasoles se marchitan liburua historiaz beteta dago, eta Oskar bera etorri da liburua aurkeztera.

Direct download: NFXXV-03c.mp3
Category:science -- posted at: 3:27am EDT

COVIDaren kontrako txertorik ez dago, oraingoz behintzat. Gripearen kontrakoa bai, urtero sortzen dugu bat. Bioaraba institutuko ikertzaile-talde batek aztertuko du ea griparen txertoak eraginik ote duen COVIDaren infekzioan. Talde horretako burua, Naiara Parraza, gurekin izan da taldearen lana azaltzeko.

Direct download: NFXXV-03b.mp3
Category:science -- posted at: 3:23am EDT

Ikerketa batzuek diote nikotina molekulak babesten duela COVIDaren infekzioaren kontra. Beste batzuek, hain zuzen kotrakoa esaten dute. Bada informazio asko gai honi buruz, baina dena ez da fidagarria eta kontua ez da batere argia. 
 
Direct download: NFXXV-03a.mp3
Category:science -- posted at: 3:22am EDT

XXV. denboraldiaren 3. saioa: COVID eta nikotina, COVID eta gripea eta Oskar Gonzalezen liburua.

Direct download: NFXXV-03.mp3
Category:science -- posted at: 3:21am EDT

EHUk argitaratzen duen Ekaia dibulgazio-aldizkariak itsasoari buruzko zenbaki berezia argitaratu berri du. Itsasoarekin zerikusia duten ikerketa asko, eta baita bestelako artikulu historikoak ere. Oihane Diaz de Cerio eta Eider Bilbao izan dira gurekin zenbaki berria aurkezteko.

Direct download: NFXXV-02c.mp3
Category:science -- posted at: 2:54am EDT

Ohiko eguzki-panelek gehienez % 30ko eraginkortasuna dute. Baina fisikariak material eta fenomeno fisiko berriak probatzen ari dira hori hobetzeko. Adibide bat da CFMko Julen Ibañez fisikaria. Beka bat jaso du ikerketa talde oso bat antolatzeko. Helburua efektu fotoboltaiko masiboa ikertzea da, eguzki-panelak hobetzeko balio lezakeen fenomeno fisiko bat.

Direct download: NFXXV-02b.mp3
Category:science -- posted at: 2:52am EDT

DNAren ikerketa erraldoi batek erakutsi du bikingo asko ez zutela Eskandinaviako jatorririk. Horrek indartzen du historialariek zabaldutako ideia bat, alegia, bikingo hitzak ez duela etnia bat adierazten, baizik eta ogibide bat. Bikingoak ziren itsasontzietan espedizioak egiten zituztenak. Lehorrean geratzen zirenak, ordea, ez ziren bikingoak. 
Direct download: NFXXV-02a.mp3
Category:science -- posted at: 2:51am EDT

XXV. denboraldiaren 2. saioa: bikingoen DNA, Julen Ibañez eta eguzki-panelen fisika eta EKAIA itsasoan

Direct download: NFXXV-02.mp3
Category:science -- posted at: 2:49am EDT