Duela 7,2 milioi urte Balkanetan bizi zen hominino baten fosilak aztertuta, ondorioztatu dute, batetik, eboluzioaren zuhaitzean uste zutena baino lehenago banatu zela gizakien adarra, eta, bestetik, banaketa hori ez zela Afrikan gertatu, Europan baizik.

Superordenagailuek superkonputazioa egiten dute, eta zientziaren hainbat arlotan oso erabilgarriak dira. Baina zer da superkonputazioa? EHUko superkonputazio-zerbitzuko Txema Mercero eta Edu Ogando etorri zaizkigu irratiran hori kontatzera.

Hubble teleskopioaren irudiek erakutsi dute argiaren norabidearen okertzea izar urrun  baten masaren eraginez: Stein 2015 B izeneko nano zuriarena. Fenomeno hori ikusita, izarraren masa kalkulatu ahal izan dute.

XXI. denboraldiaren 39. saioa: Stein 2015 B eta erlatibitatea eta konputazio gorena.

Hubble teleskopioaren irudiek erakutsi dute argiaren norabidearen okertzea izar urrun  baten masaren eraginez: Stein 2015 B izeneko nano zuriarena. Fenomeno hori ikusita, izarraren masa kalkulatu ahal izan dute.

Elhuyar aldizkariaren 2017ko ekaineko zenbakia kalean da. Gai nagusia roboetika du, alegia, gizakion eta roboten arteko elkarbizitzan beharrezkoak izango diren legediak eta etika-kontuak. Egoitz Etxebestek hitz egin digu eta aldizkariaren zenbakia aurkeztu digu. 

EHUko Asier Fullaondo genetistak eta bere taldeak ingeniari informatikari baten laguntza izan dute proteinak aztertzeko. Proteinetan, minbizia sor lezaketen mutazioak bilatu nahi dituzte, eta horretarako programa oso azkar bat garatu dute.

Duela gutxi aurkitu dute ikertzaileek antzinako Egiptoko momiek badituztela DNAren aztarnak eta azter daitezkeela. Arazoa da DNA modernoarekin kutsatzen dela maiz. Baina DNA horretan jatorrizko zatia zein den jakiteko metodo bat garatu dute, eta momia batzuen material genetikoa aztertu. Horrela, Egipto inbaditu zutenen arrasto genetikoak hasi dira historialariak bilatzen.

XX. denboraldiaren 38. saioa: momien DNA eta Egiptoko inbasioak, Asier Fullaondo minbiziaren mutazioen bila eta Elhuyar aldizkaria.

Banbuz egindako bizikleta-koadroak ez dira guztiz berriak. Gure gonbidatuak, La Salle Berrozpeko Asier Elejostek, bat baino gehiago egin du, eta lehieketetan probatzen ditu. Oraingoan, Europako Kopara eramango du bizikleta berria. Harekin banburen ezaugarriez eta bizikletez hitz egin dugu.

Adimen artifizialak ebazten ditu oso problema zailak ebaztejko. Ustez, gizakiok nahitaez intuizioz ebazten ditugun problemak dira, baina nahiz eta intuizioa eredu informatikoetan kodetzea ezinezkoa den, adimen artifizialak ebatzi egiten ditu. Jokoen adibideak erabilita, Gorka Azkunek azaldu du hori artikulu batean, eta CAF-Elhuyar saria irabzai du.

Ausolan enpresak menua asko prestatzen ditu egunero ikasltola eta beste zentro askotara bazkaria eramateko. Ez da lan erraza eta alde zientifiko bat du, batez ere, menu bereziei dagoekienez. Nora Romero eta Gloria Garmendia izan dira gurekin.

Ikerketa batek bilatu nahi izan du flamenkoak hanka baten gainean egotearen zergatia. Haien ustez, energia-kontua bat da, baina ez da erantzun posible bakarra. tenperaturaren erregulazio kontu bat ere izan liteke. Edo biak.

XXI. denboraldiaren 37. saioa: Flamenkoak hanka bakar baten gainean, Ausolan, Gorka Azkune eta CAF-Elhuyar eta banbuzikleta.

"Beldarrak ez dira minibehiak" esan zuen Tobin Hammer Coloradoko Unibertsitateko ekologo eboluzionistak. Beldarrek ez dute mikrobiorik hesteetan. Eta harrigarria da, animalia gehianok hesteetako flora bat behar baitugu elikagaiak txikitu eta hesteak xurga dezaten prestatzeko.

Maiatzaren 12an banatu ziren aurtegno CAF-Elhuyar sariak. Urtero bezala, zientzia eta teknologia gizarteratzeko ahalegina egiten dutenen lana aitortzea izan dute helburu sariek.

Zoriari esker jakin dute abaraskak suntsitzen dituen har batek polietilenoa jaten duela.

Berriztatzen ez diren lurpeko urekin ekoitzitako elikagaiak kontsumitzen ditu munduko populazioaren gehiengoak. Ondorio hori atera dute elikagaien nazioarteko merkataritzak lurpeko uretan duen inpaktua neurtzeko egin duten azterketa batean.

Arantza Aranburu geologoak Geo Talks hitzaldietan hartu du parte, Olatu Talkaren barruan antolatutako geologiako dibulgazio-saio bat. 10 minutuko hitzaldiak ziren, oso komunikatzaile onak emandakoak. Arantza gurekin izan da.

Xabier Monasterio eta bere Bilbo Hiria irratiko ekipoak CAF-Elhuyar saria irabazi du kazetaritzaren kategorian, Zientzialari saioan egindako elkarrizketa batekin. Iker Badiola ikertzailea elkarrizketatu zuten minbiziari buruz hitz egiteko.

Beldarrak ez dira behiak bezalakoak. Hostojale amorratuak dira, behiak belarjale amorratuak diren bezala, baina beldarrek ez dute mikrobuioen beharrik hesteetan hostoak digeritzeko. Eta hori harrigarria da animalia batean.

XXI. denboraldiaren 36. saioa: Beldarrak ez dira minibehiak, Zientzialari saioa eta Arantza Aranburu eta GeoTalks.

Zerk ematen dio teari te-zaporea? Tea Camelia sinensis landarearen hostoekin egiten da, eta orain Txinako ikertzaile batzuek landarearen genoma deskodetu dute, besteak beste, teari zaporea ematen dionaren bila.

Hilekoaren zikloa erreproduzitzen duen miniaturazko ugalketa-aparatu bat aurkeztu dute Northwestern Unibertsitateko ikertzaileek. EVATAR izena jarri diote, eta espero dute baliagarria izatea emakumeen ugalketa-aparatuarekin lotutako asaldurak eta gaitzak ikertzeko eta tratamenduak probatzeko.

Dinosauroen zuhaitz filogenetikoa berregituratu behar litzakeela proposatu dute Cambridgeko Unibertsitateko eta Londresko Historia Naturalaren Museoko ikertzaileek.

CAF-Elhuyar sariak banatu dira. Irabazleen hitzak hartu ditugu, eta gaur haien berri laburra eman dugu. Hurrengo asteetan gure mikroaren aurrean eseriko dira eta solasaldi interesgarriak izango ditugu.

EHUko Jon Urrestilla kosmologoak aurjeztu digu datorren asteko hitzaldi bat: Alexander Vilenkinek bere lanari buruz hitz egingo du Bilboko Bidebarrieta Liburutegian. Vilenkin multibertsoa ikertzen du; izan ere, berak plazaratu zuen multibertso batean egon gintezkeelako ideia.

EHUko Unai Alvarez fisikariak biomimetika kuantikoari buruzko tesia egin du. Biziaren hainbat ezaugarri, hautespen naturala, memoria eta adimena, fotoien eredu kuantiko batean kodifikatu ditu. Adimen artifizial kuantikorako bidea da.

Bill eta Melinda Gates-en fundazioak satelite bidez egin du Nigeriako errolda bat, bere polioaren kontrako txertoen kanpainan laguntzeko. Horretarako, satelitearen irudiak interpretatzeko, adimen artifizialeko teknikak erabili dituzte.

XXI. denboraldiaren 35. saioa: satelite bidezko errolda, biomimetika kuantikoa, Alexander Vilenkin eta CAF-Elhuyar2017.

Bilboko Plaza Barrian Zientzia Azoka ospatu da. Elhuyarrek bigarren hezkuntzako ikasleentzat antolatzen du. Ikasleak ikertzaile profesionalekin elkartuta, zientzia-proiektuak garatzen ditu. Aitziber Lasa antolatzaileak azaldu digu nolakoa izan da aurtengo edizioa.

Aurtengo edizioa bukaerara iritsiko da datorren ostiralean: CAF-Elhuyar euskarazko dibulgazioaren festaren sari-banaketa Tabakaleran izango da, Donostian, arratsaldeko 6tan. Egoitz Etxebestek kontatu digu zer berrikuntza izango dituen aurtengo edizioak.

Idoia Mujika dibulgatzaileak CFMzentroaren ateak ireki dizkigu, Materialen Fisika Zentroa. Donostian elkarren ondoan dauden hiru fisikako zentroetako bat da, ezezagunena gainera. Tunel efektuzko mikroskopio bat erakutsi digu irrati bidez.

Txinako ikertzaile batzuek tearen landarearen genoma deskodetu dute, Camellia sinensis. Eta ikerketa horri esker badakigu te-zaporea flabonoide asko eta kafeina dituen nahaste batek sortzen duela.

XXI. denboraldiaren 34. saioa: tearen zaporea, CFM zentroa, CAF-Elhuyar sariak eta Zientzia-Azoka.

Washington Estatu Unibertsitateko fisikari batzuek masa negatiboa sortu dute. Oso tenperatura baxuetan eta laser bidez harrapatutako rubidio-atomo batzuekin Bose-Einstein kondentsatu bat sortu zute, eta bibrazio berezi batzuen bitartez, masa negatiboa eman diete, oso fenomeno arraroa.

ETBko Teknopolis zientzia-saioak errealitate birtualaren aplikazio berriak bilatu ditu, eta horien bilduma bat erakutsiko digu asteburu honetako programan. Iñaki Leturiak kontatu digu gainetik zer ikusiko dugun.

Ezaugarri fisiko bat da hutsa. Materiarik ez egotea baino gehiago da, izan ere, izarrarteko espazioan ere, hutsa ez da erabatekoa. Txoni Matxainek, EHUko eta DIPCko ikertzaileak kontatu digu zer dioen fisikak eta fisika kuantikoak hutsari buruz.

Brikolaje zelularra dirudi. DNAk badu modu bat zelulen nukleo txikian kate luzeak sartzeko, eta ordenatuta eta erabilgarri mantentzeko. Baina ez da sekretua guztiz ezagutzen. Hori bai; DNA ez da korapilatzen zelulen barruan.

XXI. denboraldiaren 33. saioa: DNA ez da korapilatzen, hutsa eta Teknopolis eta errealitate birtuala.

Zientzia eta artea konektatuta daude. ideia horrekin ospatzen ari da TopArte kongresua Guggenheim Bilbao museoan. Lau jardunaldi jakinetan da kongresua. Guk EHUko Oskar Gonzalez irakaslearekin hitz egin dugu, partehartzaileetako batekin, kongresuak eskaintzen duenaren berri izateko.

Nanobotereak dituzten heroien komikiak egitea proposatzen dute DIPC eta CICnanoGUNE erakundeek. Horretarako antolatzen dute Nanokomik lehiaketa. Aurten, bigarren edizioa jarri dute martxan. Gurekin Amaia Arregi izan da edizio honetannola hartu parte azaltzen. 

Irabazle bat ezagutu dugu, La Salle Berrozpe ikastetxeko Xabier Puertas irakaslea. Hiru edizio segidatan irabazi du lehen saria Spainskills lehiaketan, CAD diseinuaren kategorian, bere ikasleekin batera. Haren bisita izan dugu saioan.

Washington Estatu Unibertsitateko fisikari batzuek masa negatiboa duen materia bat egin dute. Bose-Einstein kondentsatu bat da, zero absolututik gertu lortzen dena, eta ez da normaltasuna deitzen dugun testuinguru horretan sortzen.

XXI. denboraldiaren 32. saioa: masa negatiboa, CAD diseinua eta Xabi Puertas, Nanokomik eta TopArte.

Donostiako Eureka museoko Larraitz Etxeberriak udaberriko zerua aurkeztu digu. Ikusiko ditugun konstelazio eta planetak. Gainera, museoak dituen Aste Santuko eskaintzak zehaztu dizkigu, eta ekitaldi solidario baten berri ere bai.

Leizetako hartzetan aditua da. EHUn zegoela, doktoretza-tesian, Lezetxiki aztarnategia sakon ikertu zuen eta gero Alemanian jharraitu zuen bere ibilbide profesionala garatzen Aritza Villaluenga. Orain Euskal Herrira itzuli da, eta ikertzen jarraitzeko lan bila dabil.

SpaceX enpresak Falcon 9 suziria espazioratu du aurreko hegaldi batean erabilitako zati batekin. Lehen aldia da horrelakorik egiten denik suziri batekin. enpresa horrek halakoak egin behar ditu, espaziorako turismoa ustiatu bahi duelako, hegaldiak maiz egin nahi baditu.

XXI. denboraldiaren 31. saioa: Falcon 9 birziklatua, Aritza Villaluenga eta udaberriko zerua Eurekan.

CRIPR teknika iraultzailea izan daiteke genetikaren eta medikuntzaren munduan. Baina teknika garatu zutenen atzeko enpresek patentatu bidean daude, eta horrek esan nahi du haiek bakarrik erabaki dezaketela zeinek erabiliko duen. Ikertzaileak kezkatuta daude horregatik.

SENER enpresaren dibisio aeroespazialak 50 urte bete ditu. Eta hori ospatzeko, erakusketa bat inauguratu du EHUko Paraninfoan, Abandoibarran, Bilbon. Julen Ruiz ingeniariak kontatu digu zer dagoen erakusgai han.

Kimikari analitikoa da Ane Bordagaray. Elikagaietan erabiltzen diren koloratzaileak detektatzeko teknikak ikertzen ditu Donostiako Kimika Fakultatean, EHUn. E110 koloratzailearen polemikaren istorioa kontatu digu kimikari baten ikuspuntutik.

Iraultzailea da CRISPR teknika, baina asmatu zuten zientzialariak auziertan daude, teknikaren patentea zeinek eskuratuko lehian. Arazoa da patenteak berak CRISPR bidezko ikerketa oztopatu egingo duela. Hala salatzen dute ikertzaile askok.

XXI. denboraldiako 30. saioa: CRISPR eta patenteak, Ane Bordagaray eta E110 eta SENER 50 urte aeronautikan.

Maiatzaren 10ean hasiera emango diote Ikergazte kongresuaren 2. edizioari. UEUk antolatu du Iruñean, Nafarroako Unibertsitate Publikoaren laguntzaz. AINHOA LATATU koordinatzaile akademikoa gurekin izan da kongresua aurkezteko.

Aurten, ON Zientzia lehiaketaren zazpigarren edizioa dago martxan. Zientziako bideo laburren lehiaketa da, eta hilabete bat geratzen da bideoak aurkezteko epea ixteko. Manex Urruzolak ko0ntatu digu nolakoa den lehiaketa eta zer egin behar den parte hartzeko.

Ingalaterrako Karlos Printzea askotan sartzen da osasun publikoaren arloan, baina ez da aditu bat. Pertsona ospetsua da oihartzun handiarekin komunikabideetan, eta, beraz, arduratsu jokatu beharko luke. Horretaz hitz egin dugu Mentxu Aiertzarekin.

Zabalduta dago hodeiak ur lurrunezkoak direlako ustea. Baina ez da hala. Ur likidoa da. Tantatxo txiki-txikiak, aireak eta korronteek flotarazten dituztenak. Oinarrizko ezagutza hori argi eta garbi irakatsi beharko litzateke, adibidez, umeen eskola liburuetan.

XXI. denboraldiaren 29. saioa: hodei likidoak, Karlos Printzea, ON-Zientzia eta Ikergazte.

Indian, mikroorganismo batzuen fosilak aurkitu dituzte duela 1.600 milioi urtekoak. Alga gorriak dirudite; hala bada, fotosintesia egiten zuten lehen organismoen fosilak izan litezke. Baina ez daude ziur alga gorriak ziren.

Ez da oso ezaguna Marie Tharp. XX. mendeko zientzialaria da kartografia lanetan ibilia itsasoaren hondoaren mapak egiteko. Atlantikoaren hondoaren mapa egin zuenean, hango dortsalean rift-a zegoela aurkitu zuen, kontinenteen jitoaren hipotesiaren aldeko froga bat. Eta bere aurkikuntza Jaques Cousteauk baieztatu zuen, kontra egiteko asmoz egindako argazki batzuei esker.

Adimen artifizialean, modan daude GAN sistemak, alegia, elkarren artean lehiatzen duten bi neurona-sare zerbait ikasteko. Batez ere, irudiekin erabiltzen dira. Deustuko Unibertsitateko Gorka Azkunek azaldu digu nola funtzionatzen duten.

Duela 1.600 milioi urteko fosil batzuk aurkitu dituzte Indian. Izan daitezke alga gorrien arbasoak, alegia fotosintesia egiten zuten lehen bizidunen fosilak. Baina agian ez dira. Zalantza handiak daude, eta ez dago adostasunik adituen artean. Nolanahi ere, aurkikuntza interesgarria da.

XXI. denboraldiaren 28. saioa: alga gorrien fosilak, GAN sareak eta Marie Tharp.

Norarte estudioetako Vega Asensiorekin izan gara ilustrazio zientifikoari buruz hitz egiten. Arkatzaren aldeko apologia txiki bat egin dugu, ilustrazioa bhar-beharrezkoa baita ikerketa eta dibulgazioan. Gainera, Maren Ortiz biologoa izan da gurekin, EHUn ilustrazio zientifikoari buruzko master bat jarri nahi dutelako martxan.

Lab Girl eta Oveja Mansa liburuei buruz hitz egin dugu, Hope Jahren eta Connie Willis idazleenak, hurrenez hurren. Lehenengoa modan dagoen liburua da, eta bigarrena modak ikertzen duen pertsonai bati buruzkoa.

XXI. denboraldiaren 27. saioa: bi liburu eta zientzia ilustratua

Gutxienez 3.770 milioi urteko mikroorganismoen arrasto fosilak aurkitu dituzte, itsas hondoko iturri hidrotermal izandako arroketan. Ezagutzen diren biziaren arrastorik zaharrenetakoak lirateke.

Lurraren antza duten 7 exoplanetako sistema bat detektatu dute Eguzkitik 39 argi-urtera dagoen izar baten inguruan. Izarra M motakoa da, ez da Eguzkia bezalakoa, baina astronomoek kalkulatu dute litekeena da haren exoplanetek ur ikidoa izan dezaketela.

Zientziateka hitzaldi zikloan Itziar Alkorta Biofisikako Institutuaren zuzendariak superbakterioei buruz hitz egingo du. Guri kontatu digu zer diren eta zergatik kezkatzen gaituzten. Azken batean, antibiotikoei erresistenteak dira, eta erresistentzia hori beste bakterio batzuei transmititu diezaieke. Baina baita ere esan digu bakterio gehienak onuragarriak direla.

Txantxangorri europarrak fenomeno kuantiko bat erabiltzen du begiko erretinan: korapilatze kuantikoa. Txoni Matxainek kontatu digu zientzialariek uste dute migrazioetan oraientatzeko erabilzen dutela, baina oraindik ez dute horrelakorik frogatu.

GPSaren ordezkoa izateko, europarrak Galileo sistema montatzen ari dira. Satelite batzuk espazioratu dira, baina beste asko falta dira oraindik. Eta orain, satelite horien seinalea hackerretatik babesteko sistemak garatzen ari dira.

XXI. denboraldiaren 26. saioa: Galileo nabigatzailea orain, txantxangorriaren fisika kuantikoa eta Zientziatekan superbakterioak.

Aste honetako Teknopolis saioa, ETBko zientzia programak, Getxoko Erediaga molluara eraman gaitu eraikin berezi bat ikustera, Punta Begoñako galeriak. Itsas labarrei eusten dien egitura bat da, oso berezia, baina egoera onean ez dagoena gaur egun. Zientzialari-talde batek zaharberritu nahi du; Teknopolis-eko Bego Zubiak aurkeztu digu proiektua.

Nola egiten da kimika gaur egun? Laborategian edo ordenagailu baten aurrean? Bada, kimikari batzuek bi modutara egiten dute. Haietako bat izan da gurekin, Eider San Sebastián. Harekin hitz egin dugu kimikaren ikerketaz eta bere ibilbideaz ere bai.

Espazioari begiratu diogu gaur. Batetik, Javier Gorosabel astronomo eibartarraren omenez izendatutako asteroideaz hitz egiteko, eta bestetik topatu berri duten zazpi exoplanetako sistemari buruz. Zazpi exoplaneta horiek Lurraren tamainakoak dira, gutxigorabehera.

XXI. denboraldiaren 25. saioa: Javiergorosabel asteroidea eta 7 exoplaneta, Eider San Sebastian eta Teknopolis Punta Begoñan.

EHUn egindako ikerketa batek erakutsi du ospitaletan erabiltzen diren desinfektatzaileak ez direla guztiz eraginkorrak. Ez dituzte bakterio guzti-guztiak hiltzen. Eta bakterio horiek agerraldi berriak eragiten dituzte. Bakterioak hil diren kontrolatzeko, kultiboen bidezko sistemak erabiltzen dira, baina bizirik irauten duten bakterioak ez dira hazten kultibo horietan.

Lurpeko urei jarraitu die Teknopolis programako taldeak Araban, Iñaki Antiguedad eta Ane Zabaleta adituen laguntzarekin. Haiekin ikusi dute zer diren akuiferoak, nola ikertzen diren, eta zer garrantzia duten.

Kastoreek sahatsen azala jan eta prozesatu egiten dute gorputzaren barruan. Eta castoreum izeneko substantzia bat kanporatzen dute. Substantzia horrek, besteak beste, azido salizilikoa dauka.

Mentxu Aiertza izan da gurekin eta musika ekarri digu... Baita zientzia ere. Hain zuzen ere, musikak zientzian dituen hainbat erabilerari buruz hitz egin digu. Erabilera harrigarriak eta interesgarriak, neurozientzietatik materialen ikerketaraino.

Portugalgo ekialdean proiektu erraldoi batr jarri dute martxan haizearen dinamika oso modu zehatzean ikertzeko. Ikerketa horretatik ateratako ezagutzak hobetuko ditu haizearen eredu teorikoak, eta gainera aplikazio askotan lagunduko du, aerosorgailuak non eta nola instalatu erabakitzen, adibidez.

XXI. denboraldiaren 24. saioa: Haizearen proiektua Portugalen, Musika zientziarako, Castoreum eta Teknopolis lurpean.

Aste honetan, Teknopolis ETBko zientzia-programaren haria minbizia izan da. Melanomari buruzko erreportaje bat eman dute, dagoen azaleko minbizi-mota larriena. Hain zuzen, Euskal herrian, ikerketa-talde asko ari dira gaixotasun hori ikertzen.

Milango Unibertsitateko Elena Cattaneo zelula amen ikerketaren erreferente bat da munduan. Berez, Huntington gaixotasunaren sendabide baten bila ari da ikertzen, baina horrek zelula amak ulertzera eraman du. Harekin izan ginen irailean, eta gaur ekarri dizkizuegu haren hitzak.

Ezberdina al da elebidunen garuna hizkuntza bakarra dakitenen garunarekin alderatuta? Erantzuna ez dago argi, eta ez dago argi zer abantaila dituen elebiduna izatea. BCBLko Jon Andoni Duñabeitiak kontatu digu zer dakigun elebidunen garunari buruz.

Eboluzio konbergentearen adibide dira landare haragijaleak: behin baino gehiagotan eboluzionatu dute eta kasu guztietan funtzionalitate bera garatzeko. Intsektuak digeritzeko proteinen multzo antzekoa lortu dute eboluzio guztietan. Eboluzio konbergentea maila molekularrean gertatu da.

XXI. denboraldiaren 23. saioa: landare haragijaleen eboluzioa, garun elebiduna, Elena Cattaneo eta Teknopolis eta melanoma.

ETBko Teknopolis zientzia-saioa EHUko Biofisika Unitatean izan da bisitan. Arrazoi onak daude horretarako; batetik, eraikin berria eta modernoa estreinatu dutelako Leioako kanpusean, eta, bestetik, zuzendari berria izendatu dutelako: Itziar Alkorta ikertzailea.

Planeatu al dezake hegazkin batek hegaldian matxura batengatik motorrik gabe geratzen bada? Erantzuna da bai, baina baldintza batzuekin. Eta ez da berdina monoplano txiki bat eta Boeing 747 bat, adibidez.

Jon Ander Arregi fisikariak Claude Shannoni buruz hitz egin digu, informatikako bit ospetsua asmatu eta informazioaren teoria matematikoa garatu zuen gizon xelebrea. Poeta, juglarea... eta gaur egun, digitalki komunikatzen bagara, hari esker da.

Irudiak artifizialki sortzen dituen neurona-sare bat erabil liteke benetako argazkietan objektuak identifikatzen dituen beste bat trebatzeko. Adibidez, astronomian erabil liteke galaxien argazkien fondoko zarata baztertu, eta galaxiak berak identifikatzeko. Makina bat, beste bat trebatzeko: adimen artifizialak zenbait muga gainditzen ari da.

XXI. denboraldiaren 22. saioa: neurona sare bat beste bat trebatzeko, Claude Shannon, motorrik gabe hegan eta Teknopolis Biofisika Unitatean.

Zientzialariek ez dute argitu feromonak usaintzeko gaitasuna dugun ala ez. Feromonek intsektuetan eragin oso nabarmena dute, ugaztunetan ez hain nabarmena eta gizakietan ez dago argi nola eragiten duten. Beraz, ez dago ebidentziarik publizitateak saltzen dizkigun feromonadun perfumeek funtzionatzen duten ala ez.