Sir Isaac Newtonek 51 urte zituen 1693an. Ordurako bazen historiako zientzialaririk handiena. Eta ordurako beste gauza asko zituen eginak; adibidez, urte batzuk lehenago politikaria izan zen Londresko Parlamentuan. Baina 1693an, krisi paranoiko bat izan zuen. Krisiak urte eta erdi iraun zion, eta gero pasatu egin zitzaion. Inork ez daki zergatik, baina hipotesi batzuk daude.

Aste honetan tren baten barruan grabatu dugu irratsaioa!!!!!
Trenaren historiaz hitz egin dugu GOYO LEKUONA eta JOSE LUIS ETXEZARRETArekin. Aurten, 150 urte dira Beasain-Olazti trenbidea inauguratu zela. Norteko Ferrokarrillaren urteurrena!!!! Eta horregatik grabatu dugu trenaren barruan. Norteko Ferrokarrilla, Norteko Ferrokarrilletik egina.

Eltxo batek 62.000 aldiz astintzen ditu hegoak minutuko. Hala esaten dute, eta datua harrigarria da. Baina nola demontre neurtzen dute hori? Azkenean, nola galdera zenbat galdera baino garrantzitsuagoa da.

XIX. denboraldiaren 2. saioa: eltxoak 62.000, Norteko Ferrokarrillaren 150. urteurrena eta Newton paranoikoa

1693 urtea izango da aurtengo atal baten gunea. Urte jakin hura, eta, oro har, XVII. mendearen bukaera. Nolakoa izan zen 1693? Eta nolakoa garai hartako jendea? Zientziaren historiak lagunduko digu gizarte hari begiratzen. Historia zientziazaleei kontatzeko ahalegina izango da.

Islandia alerta-egoeran egon da abuztuaren bukeran eta irailaren hasieran. Erupzio berriak izan ditu Bardarbunga sumendiak. Duela lau urte, ospetsu izan zen Eyjafjallajökull sumendiaren erupzioa, batez ere, kanporatu zuen hauts-zutabeak hegazkinen trafikoa eten zuelako Europan. MIREN MENDIA geologoak azaldu digu nolakoa den Islandia geologikoki, eta lagundu digu zentzua ematen entzun ditugu albiste sentsazionalistei.

Begietako gaixotasun arraroa da koroideremia. Arraroa, genetikoa eta endekapenezkoa. Ez du atzera bueltarik. Koroideari eragiten dio, erretina eta esklerotikaren artean dagoen begi-globoaren geruza bat. Gaixoek denborarekin ikusmena galtzen dute ingururetatik. Pixkanaka estutzen den tunel batean egongo balira bezala. Guk gaixotasunak kaltetutako lau umeren gurasoak izan ditugu gaur irratian, AMAIA ELGEZABAL eta FRAN OLEA, hain zuen, Koroideremiak Kaltetutakoen Elkartea sortu duten pertsonak.

Saturnoren eraztunak ez daude oso zikinak, ez zaie espazioko hauts asko iritsi. Horrek ustez, esan nahi du ez direla oso zaharrak. Hala ere, astronomoek aurkitu dute hautsa oso mantso iristen zaiela eraztunei, eta, eraztunak eta planeta adin berekoak direla.

Eyjafjallajokull sumendiaren aipamena 2014ko irailaren 12ko irratsaioan

JUANMA GALLEGOk uranioz hitz egin digu. Zalantzarik gabe energia asko ematen digun elementua da, eta zalantzarik gabe, beldurra ere eragiten duena, zentral nuklearretan eta bonbetan erabiltzen den lehengaia baita.

Ikerbasqueko burua izan da gurekin, Fernando Cossío. Kimikaria da, eta solaskide aparta. Bere ibilbideaz hitz egin dugu eta zientziaz hausnartu ahal izan dugu. Bere irudi publikoaz harago, jakin-minez betetako kimikaria da.

Duela bi urte iragarri zuten Higgs bosoia existitzen dela. Baina esperimentuak etengabe ari dira berresten partikula hori benetakoa dela. Aste honetan, beste froga bat izan dugu, Higgs bosoia fermioietan desintegratzen dela, eta emaitza horrek indartzen du partikularen existentziaren ideia.

XVIII. denboraldiaren 42. saioa. Azkena: Higgs bosoiarebn existentzia berretsita, Fernando Cossío eta uranioa.

Daniel Keyes idazlea hil da. Zientzia fikzio klasikoaren idazle bat da. Flowers for Algernon ipuin hunkigarria idatzi zuen. 2014ko ekainean hil da, eta guk gogoratu nahi izan dugu.

Gizakiaren historian, material gutxik izan dute ikatza bezainbesteko eragina. Gaur JUANMA GALLEGO gure lurzaleak ikatzaren erabilerari buruzko azalpenak ekarri dizkigu. Lurrak eman digun baliabide garrantzitsua da, eta ezin genuen ikatz begetalez eta mineralez ez hitz egin.

Gure trumoilariak, ONINTZE SALAZARek tornadoei buruz hitz egin digu. Orain da tornadoen garaia, udaberrian eta udaren hasieran. Eta Onintzek azaldu egin digu zer diren tornadoak, zergatik sortzen diren sortzen diren zonetan, nola sailkatzen ditugun eta abar. Tornadoak, aire-zurrunbiloak eta hiltzaile harrigarriak.

Merezi al du eguzki-panel txiki bat motxilan ermatea GPSaren bateria kargatzeko? Merezi al du energia berriztagarria erabiltzea maila pertsonalean? Horri buruz hitz egin dugu Ekain taldeko FERNANDO BENGOETXEArekin. Haren ustez, erantzuna baiezkoa da.

Gaia teleskopioa espazioan dago, astrometria egiteko. Izarrak detektatu eta neurtu behar ditu. Eta, horretarako, argi-izpi txikiena detektatzeko teknologia darama. Iluntasunari argia lapurtzeko prest dago. Eta hala ere, arazo bat du: gehiegizko argia iristen zaio eta ez du behar bezala "ikusten".

XVIII. denboraldiaren 41. saioa: Gaia teleskopioaren arazoa, sakeleko berriztagarriak, tornadoak, ikatza eta Daniel Keyesen heriotza. 

Zientziari kanpotik begiratu diogu BERNARDO ATXAGA idazlearen laguntzarekin. HArk kontatu digu nolako harremana duen zientziarekin, eta, hortik abiatuta, kulturaz hitz egin dugu, zientziaz noski, eta geure buruari buruz hausnartu dugu berrogei minutuz. Ideia interesgarriak botatzeaz gain, plazer bat da pentsalari on eta lasai bati entzutea.

Ukrainiako 13 urteko ume bat imitatzen duen programa batek, Eugene Goostman izenekoak, gainditu du lehen aldiz Turingen testa, makina adimendu bat eta pertsona bat bereizteko proposatu den metodo ospetsuena. Oso kritikatua izan da softwarea, eta agian ez da Turinen testa gainditzea espero genukeena bezalakoa, baina ez dago zalantzarik aurrerapen handia dela adimen artifizialaren esparruan. 

XVIII. denborldiaren 40. saioa: Turingen testa gaindituta eta Bernardo Atxaga

Lurrak gizakiari eman dizkionen artean metalak dira baliabide garrantzitsuak. Baina salbuespen gutxi batzuekin kenduta, gizakiak metala lantzen ikasi behar izan zuen. Eta lanketa horretan, lehen metal (edo aleazio) garrantzitsuak brontzea eta burdina izan ziren. JUANMA GALLEGOk, gure lurzaleak bi horietaz hitz egin digu.

CAF-Elhuyar sarietako atal bat sorkuntza-beka bat da; zientzia gizarteratzeko proiektuak laguntzen ditu, edozein esparrutatik etorrita ere. Azken edizioan, XABIER ERKIZIAk irabazi du beka. Haren proiektua soinu isilak bilatzea izango da, alegia, soinuekin lotutako agiriak, arte-lanak eta edozer motako erregistroaren bila arituko da.

Leonardo da Vincik duela 500 urte marraztu zuen autorretratu bat klariona gorriz paperaren gainean, eta, orain, marrazkia desagertzen ari da. Margultzen ari da. Paperaren horitze prozesuak eta pigmentuaren degradazioa dira horren errudun.

XVIII. denboraldiaren 39. saioa: Leonardo da Vinciren erretratua, Xabi Erkizia eta soinu isilak eta lurzalea, brontzea eta burdina.

JUANMA GALLEGO Norteko Ferrokarrilleko lurzalea da. Lurrak gizakiari eman dizkion gaiak aztertzen ditu. Gaur, obsidiana eta silexari buruz hitz egin digu, sumendiek sortutako beira eta txinparta eragiten duen harria, hurrenez hurren.

ONzientzia zientzia-bideoen lehiaketaren laugarren edizioaren sari-banaketa egin dute. Elhuyar Fundazioak eta DIPC zentroak antolatzen dute sariketa, eta aurten 23 lan aurkeztu dira. Sari nagusia "Antxoa gaztearen bila" bideoak irabazi du. Onzientzia.tv web orrian daude ikusgai, aurreko edizioetako lan guztiekin batera.

Biologia eta matematika uztartuta daude ikerketaren arloan. Populazioen eboluzioak, infekzioen hedapenak, azterketa estatistikoak eta abar ohikoak dira biologoen egunerokoen lanean. Gakoa da fenomeno biologikoentzat eredu matematiko egokiak sortzea. Saio honetan, NAHIKARI BLANCO matematikariarekin hitz egin dugu gai horretaz.

Hodeiak sortzeko ur-tanta ñiniñoak kondentsatu behar dira, baina kondentsazio hori zerbaiten inguruan gertatzen da. Hondar-aleak, zenbait molekula eta abar: nukleatzaileak dira. Orain ikerketa batek  argitu du landareek isuritako gasek laguntzen diotela beste substantzia batzuei nukleatzaile bihurtzen.

XVIII. denboraldiaren 38. saioa: hodeien sorrera eta zuhaitzak, biomatematika, ONzientzia 2014 eta Lurzalea, obsidiana eta silexa.

Garuneko kalte neurologikoa duten umeak tratatu ditu Teknopolis programan saio tematiko batean. Saioren egileetako bat, OIHANA JAUREGI, gurekin egon da, eta lana egin bitartean bizitakoa kontatu digu. Gai horretan zientzia, hezkuntza, soziologia eta familia uztartzen dira.

Fisio nuklearraren aurkikuntzaren istorioa kontatu digu EGOITZ ETXEBESTEk. 1944an, Otto Hahn fisikariak Nobel saria eskuratu zuen aurkikuntzarengatik, baina jende gehiago egon zen lan horretan sartuta, Lise Meitner batez ere.

Informazio gehiegi du Googlek guri buruz? Nahi baino gehiago? Jendeak ahazteko eskubidea aldarrikatu du, eta auzi batzuk irabazi zaizkio enpresa erraldoiari. Baina datu horiek ez ditu Googlek berak, baizik eta sarearen beste toki batzuetan daude, eta hori da bilaketetan islatzen dena. Horri buruzko gogoeta egin dugu JABI ASURMENDI Bitarlan enpresako informatikariak.

2006tik, NASAko New Horizons zunda ari da Plutonerako bidean. Baina Plutonez gain, Kuiper gerrikoko munduak ere topatu nahi ditu, eta arazo bat dago horrekin. Espero baino mundu gutxiago dago zundaren ibilbidean.

XVIII. denboraldiaren 37. saioa: New Horizons misioa krisian, Google-n auziak, Fisioa Meitner eta Hahn eta kalte neurologikoa eta umeak.

AINHOA EZEIZAk eta TXONI MATXAINek, EHUko bi ikertzailek, kultura zientifikoa sustatzeko lehen topaketa antolatu dute. Ideia horrekin martxan jarri dute epe luzerako proiektu bat. Kultura zientifikoaz hitz egiten dute, baina horrekin ohiko zientzia esperimentaletik harago joan nahi dute kontu honekin. 

Meteorologoek gehienbat troposfera ikertzen eta aztertzen dute, gure inguruko atmosfera zurrunbilotsua. Baina goiko aldea ere interesatzen zaie, eta baita guri ere. Gaur, gora joan gara ONINTZE SALAZAR gure trumoilariarekin estratosfera nolakoa den ikusteko. Gure gaineko bizitokia da, atmosferari dagokionez, eta oso kontu interesgarriak ditu. Zu ere han izan zara hegaldi komertzialik egin baldin baduzu. 

Silikona garden batez egindako leiar bat gehituta, mikroskopio bihur daiteke smartphonea. Oso merke egin daiteke, eta lortutako kalitatea nahikoa da, adibidez, medikuek gaur egun erabiltzen duten dermatoskopio garesti bat ordezkatzeko.

XVIII. denboraldiko 36. saioa: smartphonea mikroskopio, estratosfera eta kultura zientifikoa.

Gaztelaniatik euskarara itzultzen duen Matxin itzultzailea probatu dugu (http://matxin.elhuyar.org) eta Google translate ospetsuarekin konparatu dugu. Matxinek hizkuntzaren arauak ulertzen ditu, eta google translatek, aldiz, itzulpen estatistikoa erabilrtzen du. Zein da hobea? Bada, ITZIAR CORTES Matxinen garatzaileetako batek erakutsi digu arlo askotan Matxin Google translate baino hobea dela, nahiz eta itzultzaile automatiko perfekturik ez den existitzen.

CAF-Elhuyar sarietan irabazlea da Eneko Bachiller itsas biologoa. Doktoretza-tesian Bizkaiko Golkoko arrain jangarri batzuen ekologia aztertu du eta zooplanktonarekin duten lotura argitu du. Lan horren laburpenak eman dio, hain zuzen, saria.

Sagu baten erretinan neuronen sarea nolakoa den ikertzeko, MITeko zientzialariek Eyewire Map bideojokoa garatu dute. Zientzialariek badakite zenbat neurona dituen eta non dauden, baina ez dakite zein neurona dagoen lotuta zein neuronari. Jokalariek egiten dute lan hori denboraren kontrako proba batean.

XVIII. denboraldiaren 35. saioa: Eneko Bachiller eta arrainen ekologia eta Matxin itzultzailea.

42.000 urte atzerantz joan gara. Nolakoa zen garai hartan Iberiar Penintsulan bizi zen gizakia? Cromagnona eta neanderthala dira nagusi mendebaldeko Europan, baita penintsulan ere. Nolakoa zen haien mundua? ALVARO ARRIZABALAGA EHUko arkeologoak argitaratu dituzten azken ikerketen berri ekarri digu. Radiokarbonoaren bitarteko azken datazioak hiru aztarnategitan eszenatoki berri bat aurkeztu digute garai hartako gizakiarentzat.

Amebek trogozitosia erabiltzen dute koloneko zelulei eraso egiteko. Zelulak bizirik daudela, amebek kanpoko mintzaren zatitxo txikiak kentzen dizkiete, kosk egiten diete, eta pixkanakan hil egiten dituzte. Hori gertatzen denean, amebiosia sortzen da, disenteria-mota bortitz bat. Medikuak harrituta geratu dira mekanismoarekin.

XVIII. denboraldiko 34. saioa: ameben hozkada txikiak eta duela 42.000 urte.

NAGORE REMENTERIAk txerrien mindei gaiari heldu dio. Handik energia sortzeko instalazioak bisitatu ditu Almazanen, Sorian, eta erreportaje bat egin du. Txerrien mindatik biogasa, metanoa, erauz daiteke eta erregai moduan erabili.

CAF-Elhuyar sariketan bi kazetarik irabazi dute: GORKA ZABALETAk saria eskuratu du kazetaritza-lanen atalean, eta AMAIA PORTUGALek aipamen berezia. Biak izan dira gurekin, haien lanez hitzketan, eta kazetaritzan zientziak duen lekuaz hitz egiten.

Filmetan, askotan entzuten dugu gauza bera; bi dadoekin apustuan ari direnek: "Zazpi bat behar dut. Mesedez, dadotxo maiteak... zazpi bat!". Eta kontua da, bi dado botata, zazpi dela emaitzarik probableena.

XVIII. denboraldiaren 33. saioa: dadoak eta kazetariak zientzian.

Xakea eta matematika uztartuko ditugu. Xakea matematikaz azter daiteke, noski; hain zuzen ere, jokoen teoriak aztertzen duen jokoetako bat da. Gainera, informatikaren ikuspuntutik, joko interesgarria da. Kasparoven eta Deep Blue ordenagailu erraldoiaren garaiak pasatu dira, eta gaur egun xakean jokatzeko etxeko softwarea edozein maisuri irabazteko gaitasuna du. Horretaz hitz egin dugu NAHIKARI BLANCO matematikariarekin eta IÑIGO ARGANDOÑA jokalariarekin.

Bizarra izateak abantaila ebolutiboa izan dezake gizakiarentzat; Sydneyko biologo batzuek abantaila hori aztertu dute, eta galdera bat egin dute: bizarra "desagertzeko" zorian ala dago?

XVIII. denboraldiaren 32. saioa: bizarra eboluzioan, jokoen teoria eta xakea

Gorka Azkune informatikariak CAF-Elhuyar saria irabazi du dibulgazio-artikulu orokorren atalean. "Fikzioa errealitate bihurtzen denean" artikulua aurkeztu zuen, teleportazio kuantikoari buruzkoa. Izen hori burura Star Trek telesaila ekartzen digu gogora, telegarraioaren antzeko zerbait, baina teleportazio kuantikoa beste zerbait da.

Batzuen ustez, Stradivari luthierrak sekretu bat zuen biolin perfektuak egiteko. Eta sekretu hura hilobira eraman zuen. Baina itsuan egindako probetan ikusten da Stradivariusak ez direla nahitaez munduko biolin onenak. Adituek gaur egungo batzuk nahiago izaten dituzte aurrez ez dakitenean aukeran dituzten instrumentuak Stradivariusak diren ala ez.

XVIII. denboraldiaren 31. saioa: Stradivarius biolinen mitoa eta teleportazioa.

ETBko Teknopolis saioan Arabako herri hustuei bruzko erreportaje bat egin dute. Herri txikiak ziren Erdi Aroan. Geroago, arrazoiak arrazoi, biztanleek alde egin zuten, baina orain arkeologoek galdutako herri haiek bilatzen dituzte. Horri buruz hitz egin digu gaur OIHANA JAUREGIk.

Elhuyar aldizkariko artikuluak irakurri eta, hemendik aurrera, entzun egin daitezke. Horretarako TTS teknologian oinaritutako sistema bat egokitu dute http://aldizkaria.elhuyar.org eta zientzia.net webguneetan. Ahots sintetiko batek irakurtzen ditu eskatzen zaion artikulua, eta, nahi izanez gero, aldizkariaren zenbaki oso bat. Guk lan hori egin dutenekin izan gara. Batetik, TTS sistema bera garatu duten AHOLAB laborategiko INMA HERNAEZ, eta, bestetik, Elhuyar aldizkarira egokitu duten Elhuyar Fundazioko IGOR LETURIA.

Marrazoek oso gutxitan egiten diote eraso gizakiari. Hala ere, Australiako Mendebaldeko Unibertsitateko ikertzaile batzuek txikiago egin nahi dute arriskua. Marrazoak uxatzen dituzten surflarientzako jantzi batzuk garatu dituzte.

XVIII. denboraldiaren 30. saioa: ahots sintetikoa Elhuyar aldizkarirako eta Arabako herri hustuak Teknopolisen.

Mina garrantzitsua da. Lesio edo gaixotasun baten seinale izan daiteke, baina bere horretan bada ikerketa-gai garrantzitsu bat. Berez ikertu eta berez tratau egiten den kontua da mina. Gurutzetako Ospitalean, adibidez, minaren unitate bat dago, eta han izan dira Teknopoliseko langileak erreportaje bat egiten. OIHANA JAUREGIk aurkeztu digu erreportaje hori Norteko Ferrokarrillean.

Hernanin izan gara irrratiaren bidez. Han, Dobera Euskara Elkarteak, Aranzadi Zientzia Elkarteak eta herriko beste elkarte askok narrasti eta anfibioekin zerikusi duen proiektu bat jarri dute abian. Auzolanean, animalia horien ezagutza zabaldu eta berreskuratzeko ekintza asko jarri dituzte martxan. Tartean, animalien izen tradizionalak berreskuratzeko ahalegia egin dute. Proiaktu zabal eta polit hau azaltzera etorri zaizkigu Doberako EÑAUT AGIRRE eta Aranzadiko IÑAKI SANZ.

Argi-pultsu txikienak igortzeko gai gara. Fotoi bakarra. Izan daitekeen argi-izpi txikiena, hain zuzen. Eta ez argi ikusgaiarekin bakarrik; gai gara mikrouhinen maiztasuna duen fotoi bakarra, eta X izpien fotoi bakarra eta abar. Teknologia berezia behar da horretarako, baina gaur egun egin daiteke. Bada, orain zientzialariek muturreraino eraman dute teknologia hori, eta dagoen energia altueneko argiaren fotoiak ere banaka igorri dituzte, gamma izpienak alegia.

XVIII. denboraldiko 29. saioa: gamma izpien fotoi bakar bat, Ziraba proiektua eta mina Teknopolisen.

Gaur egun geologo batzuek diote gizakiaren eragina dagoeneko nabarmena dela maila geologikoan, alegia, estratoetan dagoeneko badirela eragin horren probak. Horregatik, Antropozeno izeneko periodo bat sartu nahi dute geologiako sailkapenean. Proposamen bat besterik ez da, baina lan egiten ari dira proposamenak indarra har dezan. Horri buruzko erreportaje bat egin du telebistako Teknopolis saiorako IÑAKI LETURIAk, eta gaur gurean aurkeztu digu.

Onartuta dugu Big Bang leherketa izan zela unibertsoaren sorrera. Baina leherketa bera ez zennahikoa gaur egun dugun unibertsoa azaltzeko. Horregatik, 1981 urtean hipotesi bat plazaratu zuten kosmologoek, alegia, leherketaondorengo inflazio kosmiko handi bat izan zela. Orain, kosmologo batzuen lanak baieztatu du inflazio hori gertatu egin zela.

Markos Gimeno palindromogileak urtetako lana bildu du liburu batean: "131 AZA. Palindromo Ariketak". Eta orain liburua argitaratu nahi du crowdfunding diru-laguntza pribatuei esker. Guk aprobetxatu dugu, eta Markos gonbidatu dugu esaldi simetrikoei buruz berriz ere hitz egiteko.

XVIII. mendean, mendebaldeko zibilizazioaren pentsamenduak aurrerapauso handia egin zuen Entziklopedia izeneko lanari esker. Ilustrazioaren lanik garrantzitsuena zen, eta Denis Diderotek sustatu, landu eta argitaratu zuen D'Alemberten laguntzaz. Elhuyar aldizkariko EGOITZ ETXEBESTEk Dideroten bizitzaz hitz egin digu gaur, eta azaldu egin digu zergatik izan zen pentsamenduan aurrerapauso bat.

Baleek kanta egiten dute, baina zertarako? Bada, komunikatzeko kantatzen dute, baina batzuek ez horretarako bakarrik. Horretarako izateaz gain, bale horzdunek soinua sonar moduan erabiltzen dute. Ehizean harrapakinak detektatzeko, eta ur sakon eta ilunetan inguruari antzemateko. Aste honetan, sonarra erabiltzen zuen bale zaharrenaren fosilaren berri izan dugu; ikerketak 28 milioi urteko fosila dela dio.

XVIII. denboraldiaren 28. saioa: Baleen zaharrak kantan, Denis Diderot, 131AZA palindromoen liburua, Big Bangaren inflazioa eta antropozenoa

Robotikari buruzko saio erreportaje luze eta interesgarria egin dute Teknopolis saioko NAGORE REMENTERIAk eta OIHANA JAUREGIk. Han aztertu duten zertan den gaur egun robotika Aitzol Astigarraga informatikariaren eskutik. Gaur egungo erronkez eta itxaropenez hitz egin dute, eta hori guztia robotez inguratuta. Nagorek aurkeztu digu gaur erreportajea. 

Lotura zuzena dute musikak eta matematikak. Musikari handien lanetan, esate baterako, simetria, segida numerikoak eta beste ezaugarri matematiko asko topatzen dira. Orduan, zer da? Musikak matematika duela barruan ala matematika tresna egokia dela musika aztertzeko? Horretaz hitz egin dugu NAHIKARI BLANCO matematikariarekin.

ONINTZE SALAZARrekin atzerantz begiratu dugu pasatu diren itsas denboraleei buruzko gogoetan egiteko. Batetik, itsas denborale bat zer den jakiteko, eta, bestetik, jatorria eta ondorioak aztertzeko. Gizakiaren ikuspuntutik denboraleak sutsitzaileak izan dira, baina merezi du beste ikuspuntu zabalago batetik ere aztertzea.

Liburu harrigarriak idatzi zituzte Erdi Aroko hainbat eliz-gizonek. Grosseteste apezpikuak Big Bangaren teoriaren antzeko bat plazaratu zuen De luce liburuan eta Bedak Ilargiaren eta mareen arteko loturaz idatzi zuen De temporum ratione liburuan, XIII. eta VIII. mendeetan hurrenez hurren.

XVIII. denboraldiko 27. saioa: Grosseteste eta Beda, denboraleak, musika eta matematika eta robotak Teknopolisen.

Geroz eta hondakin plastiko gehiago daude ozeanoan. Iraunkorrak dira, gainera, eta denboraren poderioz bizidunak itsasten zaizkie. Hain zuzen ere, plastikoaren hidrofobikotasunak aukera ematen die bizitzeko normalean itsaso sakonean biziko ez liratekeen mikrobioei. Baina bizi dira, eta komunitate osoak osatzen dituzte. Adituek komunitateetako mikroboen multzoari plastisfera deitzen diote. Orain, plastisfera albiste bihurtu da, aztertutako Atlantikoko lagin batzuetan Vibrio geberoko bakterioak topatu dituztelako, gizakiengan kolera gaixotasuna ergiten dutenak.

Bizikleta gorputzera egokitzea, ondo eginez gero, lan handia da. Bizikletaren geometriak asko eraginten du bai txirrindulariaren eraginkortasunean bai eta lesioak izateko garaian. Oñatin, prozesua ahalik eta hoberen egiteko sistema bat jarri dute martxan, Calibix izenekoa, eta BEÑAR KORTABARRIA haiekin egon da sistema bere bizikletarekin probatzeko. Teknopolisen egin du horrekin erreportaje bat, eta gaur gurekin izan da hori kontatzen. 

1954an, duela 60 urte, Leo fenderrek gitarra elektrikoen ikur bat merkaturatu zuen: Fender Stratocaster. Rock mundua aldatu zuen gitarra horrek; besteak beste, Eric Clapton, Jimmy Hendrix, Mark Knopfler, David Gilmour eta beste gitarra-jotzaile ospetsu batzuk izan dira Stratoaren soinua ustiatu dutenak. Guk gitarra GORKA URRArekin aztertu dugu, Oiartzunen tailerra duen luthier batekin.

XVIII. denboraldiko 26. saioa: plastisfera, Fender Stratocaster eta bizikletak egokituta Teknopolisen.

OIHANA JAUREGIk Teknopolis saioaren elkarrizketa batenn berri ekarri digu: Ainare Idoiaga biologoak tximinoekin egiten du lan Kamerungo kontserbazio-zentro batean Limbe hirian. Legez kanpoko ehizaren biktima izan dira txiino horiek, eta Ainareren zentroan duintasuna eman nahi diete animalia haien bizitzei. Horretarako, tximinoekin lan egiteaz gain, ehiztariak berak inplikatu dituzte tximinoen alde lan egin dezaten.

CAF-Elhuyar sarietako 19. edizioan sorkuntza-beka bat jaso zuten OIHANE ENBEITA eta beste bost lagunek zientzia nolabat gizarteratzeko proiektu baten bitartez. Urtebete baino gutxiago pasatu dute lanean, eta, azkenean, instalazio bat egin dute hondakinen balioari buruzko gogoeta egiteko. Instalazioa egun hauetan Gernikako bunker baten barruan izan da, gerra baten hondakin baten barruan hain zuzen. Oihanek azaldu digu nolakoa den instalazioa eta zer gogoeta duen atzean.

Eureka museoan izan gara plastinazioaren erakusketa ikusten. Eta gidari apartak izan ditugu bisitan: IDOIA MUGIKA eta LARRAITZ ETXEBERRIA. Museoko langileak dira, dibulgatzaileak, eta plastinazioaren teknikaz hitz egin digute, giza organo plastinatuen artean ibiltzen ginen bitartean. Emaitza ikusgarria da, eta guk entzungarria bihurtu dugu Norteko Ferrokarrilleko mikroaren bidez.

1.000 exoplaneta inguru topatu dituzte astronomoek dagoeneko. Hala ere, mila horietan, dozena bat inguru bakarrik dira harrizko planeta txikiak, eta astronomoek horrelako gehiago aurkitu nahi dituzte. Horretarako jarriko du ESAk martxan PLATO behatokia, espazioratuko dituzten 34 teleskopioz osatutako proiektu handi bat. Espero dute 2024an teleskopioak espazioratzea.

XVIII. denboraldiaren 25. saioa: PLATO exoplaneten bilaketa, plastinazioa, "Balio berriz balio" eta tximinoak Teknopolisen.

Aldizkarian Xabi Erkiziari egindako elkarrizketa baten audioa. 2014ko martxoko zenbakian argitaratua.

Teknopolis saioak 15 urte egin ditu. Eta ospatuegin dute programa eta ekitaldi berezi bten bitartez. Ni, grabagailuak hartuta, prestaketa-lanak egiten zituzten bitartean gerturatu nintzen Teknopolisekoengana, eta guztion hitzak bildu nituen. Iñaki Leturia, Inma Alvarez, Bego Zubia, Beñar Kortabarria, Nagore Rementeria eta Oihana Jauregirekin izan nintzen. Eta grabatuta dago.

Paleontologoa da, eta Alemanian dago lanean, Neuwied hiriko Monrepos institutuan. Ospe handiko institutua da paleontologiaren esparruan, eta Aritza pozik dago han; besteak beste lan egiten du Schöningen aztarnategiarekin, Neaderthalen lantzen egurra kontserbatu duen aztarnategi bakarrarekin. Baina urteak eman ditu Gasteizen lanean, EHUn, eta orain ez daki Euskal Herrira itzuli ahal izango duen ikerketa egitera. Adituen-ihesaldiaren adibidetzat harten du bere burua. Harekin solasalditxo bat izan dugu gai honi buruz, eta ikerketaren azken emaitzei buruz.

Leiarrez egindako teleskopio zaharren katalogo bat dago orain eskura dioptrice.com web orrian. 1610tik 1775ra egindako teleskopio errefraktoreak dira, haien inguruko informazioa eta kasu batzuetan bi gauzak aldi berean. 1775tik aurrera leiarren fabrikazioa asko hobetu zen, eta estandarizatu, beta horregatik, web orri honek bildu du aurretik egindako altxorren informazioa. Leiarren bidezko teleskopio bat egin nahi baduzu, hemen duzu inspirazio-iturri bat.

XVIII. denboraldiko 24. saioa: teleskopio errefraktoreak, Aritza Villaluenga eta Teknopolis 15 urte.

Teknopolis telebista-saioan epilepsiari buruzko ereportaje bat egin du OIHANA JAUREGIk. Aurrerapenak izan dira arlo horretan azken urteetan, baina gauza ezezagun asko ere badira. Oihanak horixe bilatu du, alegia, zer dakigun eta zer ez dakigun. Gurutzetako Ospitalera jo du horren bila, eta gurekin irrati-estudioan ere horretaz hitz egin du.

Otsailaren 12an 205 urte bete ziren Charles Darwin jaio zenetik. Hari buruz hitz egin digu EGOITZ ETXEBESTE Elhuyar aldizkariaren erredaktorea, baina ez betikoa kontatzeko. Aldiz, Darwinen zaletasun bati buruz hitz egin digu: harrapatzen zuen guztia jateko zaletasuna. Izan ere, Beagle ontzian sartu zen Fitz Roy kapitainaren mahaikidea izateko, eta ez naturalista moduan.

Petrolioa erauzten dugunean, zer geratzen da "petrolio-poltsa" zegoen tokian? Hutsunea? Arroken nahaste bat? Ura? Airea? MIKEL LOPEZ-HORGUE EHUko geologoari galdetu diogu eta berak bisita gidatu bat egin digu petrolioaren mundura. Nola erauzten da, zein diren zailtasunak, eta nolako hutsunea uzten duen erauzten den tokiaren geologian.

Porongo izeneko kalabaza Amerikan da ezaguna, baina jatorriz ez da hangoa. Bi subespezie daude, bata afrikara eta bestea asiarra, eta urtetan izan da misterio bat Ameriakara nola iritsi ote zen Afrika edo Asiatik. Gizakiak eraman zuen ala bere kabuz iritsi zen? ADN mitokondrialak argitu du misterioa.

XVIII. denboraldiaren 23. saioa: kalabazaren misterioa, peotrolioaren hutsunea, Darwin jale ona eta epilepsia Teknopolisen.

XVIII. denboraldiaren 23. saioa: kalabazaren misterioa, petrolioaren hutsunea, Darwin jale ona eta epilepsia Teknopolisen.

XVIII. denboraldiaren 22. saioa: itsaso txarraren eragina hegaztiengan, xaboi-burbuilak eta gasinerak.

Itsuek beste zentzumenak garatzen dituzte ikusmen ezaren eragina orekatzeko. Normalean, entzumena. Hori aspalditik da jakina, baina orain arte ez da lortu jakitea nola gertatzen den. Saguekin egindako esperimentu batzuk argigarriak izan dira bide horretan. 

Egun hauetan, itsaso txarrak izutu gaitu. Gizakiontzat, beldurgarria izan da. Gure kostako hirirek eta herriek kalte handiak izan dituzte. Baina itsaso txarra ez dio gizakiari bakarrik eragiten. Beste bizidun asko ere kaltetuak izan dira. Guk itsas hegaztiei buruz hitz egin dugu RAFA SAIZ Itsas Enara Ornitologia Elkarteko presidentearekin. Nola eragiten dio itsaso txarrak itsasoan bizi diren hegaztiei?

ANTON AUBANELL matematikariak geometriaz hitz egiten du hitzaldietan xaboi-burbuilak erabilita. Duela astebete, Beasainen eman du hitzaldi horietako bat, eta Antonekin izan gara. Gauza asko kontatu digu burbuilei buruz; besteak beste, azaldu zigun zergatik puskatzen dira burbuilak, eta nola egin daitezke, ahalik eta gehien iraun dezaten.