CICnanoGUNE nanozientzien ikerketa-zentroak bost urte bete ditu. 2009ko urtarrillaren 30ean inauguratu zen, eta bidean asko handitu da, eta proiektu asko jarri ditu martxan. Gu, grabagailu bat eskuan hartuta, bertan izan gara ITZIAR OTEGI komunikazio-arduradunarekin bisitan. Harekin hitz egin dugu, eta zentroaren berezitasunak ezagutu ditugu.

Gizaki egin gaituen ezaugarrietako bat hizkuntza da.

Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariaren maiatzeko zenbakiaren edukia eta DIPC zentroaren 10 urteurreneean antolatu duten bideo-lehiaketa bat.

Ingeniaritza-lan harrigarri bat bisitatuko dugu Frantzian, zubi erraldoi bat.

Boris eta Arkadi Strugatski anaien eleberri bat.

Gizaki egin gaituen ezaugarrietako bat hizkuntza da. Horri buruz hitz egingo dugu EHUko Itziar Laka hizkuntzalariarekin.

Nafarroako Unibertsitate publikoan kontsumo ultratxikia duen txip bat garatu dute. Oso oso txikia da kontsumoa; izan ere, txipak nahikoa du inguruaren aldaketa termikoak edo bibrazioak behar duen energia inguru horretatik eskuratzeko. Aplikazio asko izan ditzake txip horrek, adibidez, giza gorputzaren barruan erabiltzeko sentsoreak egitea. OIHANE LAKAR Basquereseacheko erredaktoreak azaldu digu kontua. 

XVIII. denboraldiaren 20. saioa: USB 3.1, mugikorren aplikazioak, Jocelyn Bell Burnell eta kontsumo ultratxikiko txip bat.

ETH institutuan, Zurichen, zirkuitu malguak egiteko teknika bat garatu dute. Gakoa da zirkuituaren oinarria ez izatea siliziozko xafla zurrun bat, baizik eta parileno izeneko material malgu bat izatea. Baina, horretarako, zirkuitua silizio gainean sortu behar da, eta gero geruza hori kentzea.

JABI ASURMENDI Bitarlan enpresako informatikariak bi gairi buruz hitz egin digu gaur. Batetik, USB konexioaren 3.1 bertsioari buruz, segundoko 10 GB kopia dezakeen teknologia bat eta 2014an merkaturatuko dena, eta, bestetik, aplikazio berezien munduari buruz. Mugikorrentzako eta tabletentzako aplikazioak aurkezteaz gain, Jabik aplikazioen programazioari buruz ere hitz egin digu.

Pulsarrak aurkitu zituen astronomoarekin izan gara: Jocelyn Bell Burnell irlandarrarekin. Batzuek diote XX. mendeko astronomorik handiena izan dela, eta nahiz eta esaldi bat besterik ez izan eta beste astronomo batzuei buruz gauza bera esan izan den, horrek adierazten du nolako garrantzia izan duen Bell Burnellen lanak astronomiaren esparruan. Nobel saria ez zuen irabazi, baina benetan merezi zuen saria.

Hegan egiten duen marmoka-itxurako robot bat egin dute New Yorkeko Unibertsitateko ingeniari batzuek. Oso egonkorra da, eta erraza da haren hegaldia kontrolatzea. Albiste hori ikusita, gogoeta egin dugu hegan egitearen sekretuei buruz. Aireratzea, airean irautea, egonkortzea eta hegaldiaren norabidea kontrolatzea; ingeniaritzaren arte bat da.

George Gamow kosmologoak, ateo hutsak, kalkulu xelebre bat egin zuen. Errusiaren eta Japoniaren arteko gerra hasi zenean, eliza errusiarrak otoitz-kanpaina bat egin zuen Jainkoari Japonia suntzitzea eskatzeko. Gerra hurrengo urtean bukatu zen, baina 19 urte geroago, lurrikara suntsitzaile bat izan zen Japonian. Gamowk, ironiaz beteta, kanpaina eta lurrikara lotu zituen Jainkoa zer distantziara dagoen kalkulatzeko.

Shell enpresak auto-lasterketa berezi bat antolatzen du; ekomaratoi bat. Lasterketa irabazlea da kilometro gehien egiten dituena erregai-litro bakar batekin. Parte-hartzaileek oso auto bereziak prestatzen dituzte: aerodinamikoak, arinak eta frikzio gutxikoak. Gainera, gidatzeko-modu egokiena bilatzen dute. OIHANA JAUREGI parte hartzen duten hemengo bi ekiporekin izan da, lasterketaz hitz egin ahal izan du haiekin, eta autoak ikusi ahal izan ditu. Horrekin erreportaje bat egin du, eta guri aurkeztu digu irratian.

XVIII. denboraldiaren 19. saioa: Lemnizkata 2014, non dagoen Jainkoa eta Shell ekomaratoia Teknopolisen.

Lemniskata Goierriko talde bat da. Zientzia-dibulgazioko ekitaldiak antolatzen dituzte, eta 2013an programa harrigarri bat osatu dute, besteak beste Forges, Fernando Plazaola edo Idoia Goikoetxea Beasainen ekarrita. Gaur, 2013ko pograma hori gogoratu dugu Lemniskatako bi kiderekin, GOYO LEKUONA eta JOSE LUIS ETXEZARRETA, eta 2014ko programari gainbegirada bat egin diogu.

XVIII. denboraldiaren 18. saioa: sugeen aldeko apologia, basqueresearch webguneko 2013ko hamar albiste irakurrienak eta erlojuak.

Aranzadiko herpetologoek "We are snake friendly" izeneko kanpaina abiatu dute, sugeen ospe txarrari aurre egiteko asmoz. Hitzaldiak, erakusketak eta tailerrak jarri dituzte nartxan, jendeak sugeak ezagutu ditzan. Guk eskatu diogu antolatzaileetako bati irratira etortzea kanpainaz hitz egitera, Aranzadi Elkarteko MAIDER IGLESIAS herpetologoa. Elkarrizketara ez du sugerik ekarri, baina hitzaldietan, tailerrean eta erakusketetan bai, sugeak eramaten dituzte.

Aste honetan higadurari buruzko ikerketa baten berri iritsi zaigu. Ikerketaren arabera, klima hotzak azkartzen du higadura. Ondorio horretara iristeko, 18.000 tokitako harriak aztertu dituzte oso teknika sofistikatuen bitartez: termokronologiako tekniken bitartez. Modu horretan, taldeak analizatu du nolakoa izan den higadura azken 8 milioi urteetan, gutxi gorabehera.

Basqueresearch webgunea erreferentzia ba da guretzat; Euskal Herrian egiten den ikerketaren berri ekartzen digu albisteen bitartez. Egileek gurekin egoten direnean, "Euskal ikerketaren txokoa" deitzen diogu. Gaurkoan, txoko horretan kontatu digu zein izan diren basqueresearch-eko hamar albiste irakurrienak 2013 urtean. OIHANE LAKAR izan da gurekin horretan laguntzeko.

Teknopolis programan, telebistan, IÑAKI LETURIAk erloju publikoei buruzko erreportaje bat egin du. Teknikronos enpresako Jose Luis Ferroren eskutik, Bilboko erloju publikoen lana ezagutu du. Abanto estazioko erlojua bisitatu dute, eta tren-estazioen denboraren kudeaketaz hitz egin dute. Ordu zehatza Frankfurtetik eta Parisetik dator; han erloju atomiko batzuk erabiltzen dira irrati-uhinen bitartez orduaren informazioa zabaltzeko, Abanto estaziora adibidez.

XVIII. denboraldiaren 17. saioa: petunia urdinak, probabilitateak, Bluetooth eta zeruaren kolorea.

Loreen artean urdina ez da oso kolore ohikoa, beste koloreekin alderatuta behintzat. Orain, zientzialari-talde batek petuniak aztertu ditu kolore urdinaren jatorria argitzeko. Petunia urdinek petaloen zeluletako akats baten ondorioz hartzen dute kolorea. Protoien ponpetan dituzten akatsak dira urdinaren jatorria.

NAHIKARI BLANCO matematikariak loteriaz, eta beste probabilitate-kontu batzue hitz egin digu. Zergatik zenbaki "itsusiek" eta "politek" duten probabilitate bera sari nagusia izateko, zenbateko probabilitatea dagoen pertsona talde bateko bik egun berean izateko urtebetetzea, nola handitu Monty Hall lehiaketan irabazteko aukerak eta, esate baterako, zein den probabilitatea Bartzelonako bi pertsonek ile-kopuru bera izateko buruan. Probabilitate-kontu interesgarriak gaur.

Zeruaren kolorea urdina da. Baina ez beti. Zeruak kolore gorrizka du ilunabarrean eta egunsentian, hodeiek kolore txuriak eta grisak ere jartzen diote zeruari (eta "beltza" deitzen dugun hodei euritsuen kolorea); gainera, ortzadarra dago, Eguzkiaren izpien koloreak, izpi berdea eta urdina barne, eta aurora polarretan kolore askoz gehiego ikusten dira. Beraz, zer kolorekoa da zerua? ONINTZE SALAZAR metorologoak erantzun dio galdera horri.

Zergatik deitzen da Bluetooth izpi infragorrien bidezko komunikazio-sistema? Izena X. mendeko bikingo baten ezizena da, errege daniar batena. Baina haren izena informatika modernoraino iritsi da. Bleutooth komunikazioaren eredua izan zen X. mendean bai eta gaur egun ere.

XVIII. denboraldiaren 16. saioa: zinema eta zientzia.

Holiwoodeko pelikulak tentagarriak dira. Dibulgazioan aritzen direnentzat ere bai. bi kasu aztertu ditugu, bi pelikula: Up eta The Hobbit. Biei buruzko hausnarketa zientifikoaz hitz egingo dugu. Ez dira adibide bakarrak, jakina, baina interesgarria da ikustea zenbateraino den erakargarria zinema zientziaz hitz egiten dutenentzat. Edo dugunontzat.

Iraileko elkarrizketa hau berreskuratu dugu abenduan berriz emititzeko. Gure hiru ohiko matematikariek, NAHIKARI BLANCOk, AMAIA ZUGADIk eta MIREN ZUBLEDIAk, matematikarekin zerikusia duten pelikula batzuei buruz hitz egin ziguten. Pelikula batzuk matematikan oinarrituta daude, beste batzuk matematikariei buruzkoak dira. Pelikulak ikusi, eta hirurek iritzia eman ziguten pelikula horiei buruz.

XVIII. denboraldiaren 15. saioa: Majorana fisikaria, Biofungitek eta pinu radiata baso mistoa garatzeko.

Antropologoek aurkikuntza harrigarri bat egin dute: Polinesiako uharte bateko biztanleek zenbakien sistema bitarra erabiltzen zuten kopuru handiak kontatzeko. Adibibidez, kokoak kontatzeko. Ez zuten bitarra bakarrik erabiltzen, hau da, ez zituzten ordenagailuak bezala 1 eta 0-en bidez zenbatzen gauzak. Horrez gain, sistema hamartarra ere erabiltzen zuten, eta biak konbinatzen zituzten. Baina litekeena da sistema bitarra Polinesian jaio izana.

1938an, Ettore Majorana fisikari handia desagertu egin zen. Nahita, gainera. Desagertzea erabaki zuen, eta hala azaldu zuen bi gutunetan. Gero, inork ez daki zer egin zuen, baina, ustez, Palermo eta Napoles arteko itsas bidaia batean desagertu zen. Oso fisikari handia zen; Enrico Fermirekin ikertzen zuen, eta, besteak beste, Majorana fermioien teoria garatu zuen. Elhuyar aldizkariko EGOITZ ETXEBESTE dibulgatzaileak kontatu digu Majoranaren historia.

Biofungitek enpresak World Technology Awards irabazi du 2013an. Haien lana fungiziden antzeko efektua sortzea da, baina inguruari kalterik egin gabe. Modu jasangarri batean oinarrituta. Onddo mikroskopikoen eta landareen arteko elkarreintza biokimikoa aztertzen dute onddoaren hazkuntza kontrolatu ahal izateko. Guk enpresaren sortzaileetako batekin izan gara, UNAI UGALDE biokimikariarekin.

Urtetan erabili izan da Pinus radiata pinua papergintzan egur-iturri moduan. Azkar hazten, eta oso ondo egokitu da Gipuzkoako eta Bizkaiko lurretara. Baina bertako basoa (haritzez eta beste espezie batzuez osatutako baso mistoa) baztertu du pinuak. Orain, pinuak galdu du lekua merkatuan, eta baso asko utzita daude. Eta utzitako haiekin, EHUko biologo-talde batek aurkitu du pinu-basoak inguru ona eskaintzen duela bertako basoa garatzeko eta berreskuratzeko. 

Iñaki Leturiak Meatzen Eskolarren 100. urteurrenarei buruzko erreportaje bat egin du Teknopolis telebista-saiorako. eta irratira etorri da eta ikusitakoa kontatu digu. Eskola horrek historia luzea eta interesgarria du, altzairuari eta metalurgiari lotuta. Zorionak eman diegu eskolakoei, eta iñakiren erreportaje interesgarri bat ezagutu dugu. 

XVIII. denboraldiaren 14. saioa: Idoia Goikoetxea eta ume neanderthala eta Meategi Eskolako urteurrena.

Idoia Goikoetxea biologoak, garai batean Atapuercako ikertzailea, ume neanderthalen hazkuntza ikertu du tesian: zenbat energia behar zuen ume neanderthal batek hazteko, gaur egungo  Beasaingo ume batekin alderatuta. Harrigarria da emaitza, bai eta ikerketa nola egin duen. Horri buruz hitz egin dugu Idoiarekin. Gainera, Idoiak kontatu digu nolakoa izan den erditzearen eboluzioa austrolopithecusen garaitik hona.

XVIII. denboraldiaren 13. saioa: Dionsauroak salgai eta infinitua.

Diplodoko bat saldu zuten enkantean Ingalaterran. Erosle batek 400.000 libera esterlina ordaindu zituen fosilarengatik. Zeinek erosi zuen, ez zen publiko egin. Gainera, Sur tyranosauroaren auzia ere bada dinosauroen fosilen salmentaren adibide esanguratsua. Bi adibide horietatik abiatuta, dinosauroen eta fosilen merkatuari buruz hitz egin dugu ALVARO ARRIZABALAGA arkeologoarekin. Lezetxikiko aztrnategia Hark ederki ezagutzen ditu hainbat lurraldeetan dagoen legediak merkatu hori arautzeko. Asko aldatzen dira oso gertuko lurralde batetik bestera.

AMAIA ZUGADI matematikariak Buenos Airestik kontatu digu zergatik atsegin duen hainbeste infinitua. Paradoxa batetik abiatuta, infinituaren kontzeptu bereziaz hitz egin digu, eta, nola ez, George Cantor matematikariaren lana ere ekarri digu irratira.

XVIII. denboraldiaren 12. saioa: itsasoa, atmosfera eta El Niño, maratoiak korritzeko oinetakoak eta CAF-ELhuyar sariak martxan.

Itsasoaren eta atmosferaren arteko lotura oso sendoa da; meteorologoek ederki dakite hori. Ozeanoetako korronteak eta troposferan gertatzen dena elkarrekin analizatu behar dira. Euskalmeteko ONINTZE SALAZARrek, gure trumoilariak, horretaz hitz egin digu. Eta bereziki hitz egin digu Ozeano Barean gertatzen den El Niño fenomenoari buruz.

Teknopolis saioan BEÑAR KORTABARRIAk erreportajea egin du maratoian korrika egiteko oinetako egokienei buruz. Podologo baten laguntzaz aztertu du nolakoa den oinetako perfektua, edo zer egin beharko lukeen korrikalari batek berarentzako oinetako perfektuak zein diren jakiteko.

CAF-Elhuyar sarien 2013ko edizioa martxan da. Euskaraz egindako zientzia-dibulgazioa eta zientziaren gizarteratzeko lanen sariketa da, eta urtarrillaren 31 bitarteko epea du aurkezteko. EIDER CARTON Elhuyar adlzkariko zuzendaria izan da gurekin sariketaren nondik norakoak irratian aurkezteko.

XVIII. denboraldiaren 11. saioa: Telebista Internetetik, liztor asiarraren azken berriak, Pikasle aldizkaria eta Forges.

JABI ASURMENDI gure informatika praktikoan adituak telebistari buruz hitz egin digu. Gaur egun, telebista edozein tokitan ikus daiteke gailu berriei buruz (tabletak, telefono mugikorrak eta abar), eta zerbitzu asko daude telebistako edukiak Internetez ikusi ahal izateko. Jabik abantailez eta arazoez hitz egin digu.

Teknopolis saioaren azken programan liztor asiarrari buruzko erreportaje bat eegin du BEGO ZUBIAk. Liztor inbaditzaile horri buruz hitz egin genuen azken alditik, aurrerapenak egon dira haien aurkako borrokan. Orain, badago pozoin bat liztorraren larben aurka erabil daitekeena. Eta ikerketa egiten ari dira feromonen bitartez liztorra erakartzeko.

Pikasle matematikako ikasleek egindako matemattikari buruzko aldizkari bat. Ez da berria, baina ez da oso ezaguna, eta merezi du ezagutzea. RICARDO GRANDE zuzendarietako bat, bosgarren mailako ikasle bat, gurekin izan da aldizkariari buruz hitz egiteko.

Antonio Fraguas "Forges" Beasainen izan zen. Umorea eta zientziari buruzko hitzaldia eman zuen, eta Lemniskata antolatzaileek aukera eman ziguten berarekin egoteko. Hiru galderetan, umorea eta zientzia nola uztartzen diren kontatu zigun umorista handiak.

Antonio Fraguas "Forges" Beasainen izan zen. Umorea eta zientziari buruzko hitzaldia eman zuen, eta Lemniskata antolatzaileek aukera eman ziguten berarekin egoteko. Hiru galderetan, umorea eta zientzia nola uztartzen diren kontatu zigun umorista handiak. Hemen dago elkarrizketa euskarara bikoiztu gabe, Forgesen jatorrizko hitzak entzun nahi duenarentzat.

XVII. denboraldiaren 10. saioa: Hegaluze baten bidaia eta Teknopolisen espaziora begira bidaian. 

Euskal kostatik gertu markatutako hegaluze bat Venezuelako uretan harrapatu dute biologoek. Puntu batetik bestera, 6.370 kilometro daude lerro zuzenean, eta hori errekorra da biologoen erregistroetan. Baina agian hegaluze horrek askoz bidaia handiago egin du. Gaur, HARITZ ARRIZABALAGA Azti-Tecnalia ikertzailea izan dugu gurekin. Atunetan aditua da, markatu izan dizut atunak, eta ICCAT erakundean (Atlantikoko atunak kontserbatzeko nazioarteko batzordean) hegaluzeen atalaren burua da. Hark emango digu errekor honen inguruko perspektiba.

Teknopolis saioan hainbat bidaia egin dituzte azken 15 urteeta. Batuzk espazioarekin zerikusia duten ikerketa zentroetara. Gaur, OIHANA JAUREGIk azken haietako hiru kontatu dizkigu. Tartean, berak egindako bidaia bat, Moskura, kosmonauten Yuri Gagarin entrenamendu-zentrora.

XVIII. denboraldiaren 9. saioa: IXA taldeak 25 urte, paradoxa matematikoak eta perretxkoak ereiten Teknopolisen.

IXA taldeak, euskararen ikerketa informatikoa egiten duen taldeak, 25 urte bete ditu, eta aste honetan ospatu dute. EHUko ikertzaileak dira, XUXEN zuzentzaile ortografikoaren egileak, eta itzulpen automatikoa bezalako arloetan egiten dute ikerketa. Aste honetan talde horietako bi kide izan ditugu gurekin. Batetik, sortzaileetako bat, IÑAKI ALEGRIA informatikaria, eta, bestetik, ikertzail egazte bat, ITZIAR GONZALEZ hizkuntzalaria. Biek ekarri digute haien eskarmentuaren berri IXA taldean, bi ikuspuntu ezberdinetatik ikusita. 

NAHIKARI BLANCO, gure matematikaria paradoxa klasiko batzuekin etorri da estudiora. oro har, matematikariek atsegin dituzte paradoxak, filosofiara hurbiltzeko oso "era matematiko" bat delako. Paradoxak aurkeztu dizkigu Nahikarik, eta, bide batez, horretaz filosofatu dugu berarekin. 

Onddo beltza, Boletus edulis, basoan hazten da eta biltzeko, bilatu egin behar da. Biltzaile batzuek badakite non hazten diren, baina aukera batean eta bestean, ez du biltzaileak aukeratzen onddoa hazten duen tokia. Baina agian egun batean posible izango da. Agian, egun batean onddoak erein egingo dira, noaki, haiek hazteko egokiak diren inguruetan. Horretarako ikerketak martxan daude, eta IÑAKI LETURIA Tknopoliseko erreportariak gaiari heldu dio telebistako saio batean.

XVIII. denboraldiaren 8. saioa: Muturreko klimak, Teknopolisen biriketatik kanpoko tuberkulosia eta Mlodinow-ren minbizia.

ONINTZE SALAZARek, gure trumoilariak, munduko muturreko klimak aurkeztu dizkigu. Lau galderari erantzun dizkio: zen den munduko tokirik euritsuena, zein den lehorrena, zein beroena eta zein hotzena. Eta ez dizkigu bakarrik datuak eman; gainera, zergatiak azaldu dizkigu eta anekdota batzuk ere kontatu dizkigu.

Teknopolis saioan NAGORE REMENTERIAk erreportaje bat osatu du tuberkulosia mota berezi bati buruz. Biriketatik kanpo garatzen den tuberkulosia da. Hezurretan, obulutegian edo beste toki batean garatutako tuberkulosia diagnostikatzea oso zaila da, biriketan egotea espero baita. Eta diagnostiko berantiarrak arazo handiak ekartzen ditu. Kasu interesgarri horiei buruz hitz egin digu Nagorek.

Leonard Mlodinow fisikariak, "El Arcoiris de Feyman" liburuaren idazleak, harreman oso berezia zuen Richard Feynmanekin. Caltech institutuan ezagutu ziren Feynmanen bizitzaren azken urteetan. Feynmanek minbizia zuen, eta urte batzuk geroagoa hil egingo zen. Baina Mlodinowri ere, bat-batean, minbizia diagonostikatu zioten.

XVIII. denboraldiaren 7. saioa: Zakil-hezurraren falta gizakiarengan, autoen piezak tixoforjan eta Teknopolisen droneak.

Gizonezkoek ez dugu zakilean hezurrik, sexu harremanetan azkar-azkar tente jartzeko. Sistema hidraulikoa erabiltzen dugu, ordea. Baina txinpantzeek, bonoboek eta beste ugaztun askok bai. Zeragatik guk ez? Horri erantzun dio JESUS MARI TXURRUKA biologoak hautespen sexualaren hipotesian oinarituta.

CICmarGUNE zentroak, CIE-Legazpi enpresak eta Mondragon Unibertsitateak tixokonformatuaren teknika aplikatzen ari dira autoen piezak egiteko. Forjaren eta fundizioaren arteko teknika da, hau da,metala lantzen da egoera ez solidoan ezta likidoan ere, baizik eta erdi-likidoan. JOKIN LOZARES ingeniariak kontatu dgu zer den teknika hori.

Martin Karplus-ek jasoko du 2013ko Nobel saria, kimika teorikoan egin dituen ekarpenengatik, batez ere, proteinen ikerketa teorikoan egindako aurrerapenengatik. EHUko kimikari teoriko batzuek Karplusen laborategian egin dute lan eta gertutik ezagutu dute. Gu haietako batekin izan gara, Xabier Lopezekin, Donostiako Kimika Fakultatean bertan. Kimikari teorikoa, eta Norteko Ferrokarrilleko laguna. Xabier izugarri harritu eta izugarri poztu zen Karplusen izena entzun zuenean Nobel sarien iragarpenetan.

XVIII. denboraldiaren 6. saioa: Lunatikoak, Martin Karplus gertutik eta pneumatikoen birziklapena Teknopolis-en.

Azkenean, Egoitz Etxebestek zientziaren historiari buruz idatzitako artikuluen bilduma bat liburu formatuan. Egoitzek bildu ditu artikuluak eta Elhuyar Fundazioak argitaratu du liburua. Guk Egoitz gonbidatu dugu horri buruz Norteko Ferokarrillean hitz egitera. XVIII. mendeko Lunatikoen Klubatik hasita, Yuri Gagarinen istoriora. Leeuwenhoekek bere mikroskopitik ikusita deskribatu zigun mundu berritik, Weigl-en zorrietatik Sophie Germain matematikariaren istoriora. Egoitzek liburu ederra aurkeztu digu irratian.

XVIII. denboraldiaren 5. saioa: Erretinosi pigmentarioa, Teknopolis aurten eta Nobel sariak.

3.500 pertsonatik batek erretinosi pigmentarioa du, begiari eragiten dion gaixotasun genetiko bat. Berez, ez da gaixotasun genetiko bakar bat, baizik eta multzo bat, eta horregatik mutazio asko daude inplikatuta prozesuan. Irailaren 29an, gaixotasunaren nazioarteko eguna izan zen, eta, gaur, erretinosi pigmentarioa duten pazienteen Begisare elkarteko AMAIA GEREÑU langilearekin izan gara, gaixotasuna gertutik ezagutzeko.

Elhuyar Fundazioak ETBrako egiten duen Teknopolis saioa emititzen hasi da. Urtero jakin nahi izaten ditugu zer berrikuntzak ekarriko dituen denboraldi berriak. Aurten ere bai. Horretarako, BEÑAR KORTABARRIA programaren zuzendariarekin eta OIHANA JAUREGI aurkezlearekin hitz egin dugu.

2013ko Nobel sariak zelulen barruko besikulatxo-sistemak, Higgs-en mekanismoa eredu estandarrerako eta erreakzio kimikoen mekanismoak fisika kuantikaren bitartez ikertu zuten zientzialari batzuek jasoko dute.

XVIII. denboraldiaren 4. saioa: Quantum13 kongresua eta urakanak.

Donostiako Victoria Eugenia antzokira joan gara Quantum13 kongresua martxan dagoen bitartean, Javi Aizpurua fisikariarekin hitz egitera. Hark azaldu digu nola antolatu duten kongresua, zer izen handiak etorri diren Donostiara hitzaldietan eta topaketetan parte hartzera, eta zientzia dibulgatzeari buruzko hausnarketa egin dugu elkarrekin. Norteko Ferrokarrillean kalean, DIPCko lagunen laguntzari esker.

Meteorologiari buruzko atalaren estreinua izan dugu gaur. Euskalmeteko ONINTZE SALAZAR meteorologoa hilean behin etorriko zaigu eguraldiaren iragarpena ez diren kontuak azaltzera. "Trumoilariak" deitu diogu atalari. Lehen kolaborazio honetan, urakanei buruz hitz egin dugu, albiste txar batetik abiatuta: Mexikon bi urakan elkartu dira (bata indarra galduta eta ekaitz tropikal bihurtuta), eta hildako batzuk utzi ditu. Urtero izaten dira urakanak. Baina, nola sortzen dira? Eta zergatik ez dira Europan sortzen?

XVIII. denboraldiko 3. saioa: Matematikak zineman

Bederatzi pelikulen adibideak aztertu ditugu NAHIKARI BLANCO, AMAIA ZUGADI eta MIREN ZUBELDIA matematikariekin, matematikaren presentzia zinemaz hitz egiteko. Batzuk, pelikula ezagunak dira, John Nash matematikariaren bizitza kontatzen duen A Beautiful Mind pelikula (Una Mente Maravillosa), esate baterako. Beste batzuk ezezagun samarrak, Buenos Aireseko metroan girotuta dagoen Moebius adibidez. Zerrenda luzea patzadaz aztertuta.

XVIII. denboraldiko 2. programa: Elhuyar anaiak espioi, Natur Zientzien I. Topaketa eta Kapsaizina hitza.

Espiotza-kasu bati buruz hitz egin dugu. XVIII. mendera joan gara. Elhuyar anaiak, wolframio elementua lehen aldiz isolatu zuten zientzialariak (Bergaran gainera, Bergarako Errege Mintegian), armagintzaren metodoak espiatzeko misio batean sartuta egon ziren. Juan Jose Elhuyar batez ere. Istorio mamitsua da hura; eta guk horren berri izan nahi dugu. Beraz, EGOITZ ETXEBESTE gonbidatu dugu horretarako, Elhuyar aldizkarian historiaren istorioak idazten dituena. 

Azaroaren 9an eta 10an, Natur Zientzien I. topaketa amtolatu dute UEUk eta Euskalnaturak web gunekoek. Kongresu itxurako ekitaldia izango da; hitzaldiak, mahai-inguruak, posterren aurkezpena eta abar. Tartean, biologoak, abeltzainak, basozainak eta naturzale amateurrak izango dira. ANTTON ALBERDI natolatzailetako batek aurkeztu digu topaketa.

Kapsaizina piper minetan dagoen molekula bat da, hain zuzen, mingarritasuna ematen dioten moelkula da. IÑAKI LETURIAk, zientziaren hitzen atalean, molekula horri buruz hitz egin digu. Gainera, mingarritasuna neurtzeko eta adierazteko erabiltzen diren metodoak eta unitateei buruz. Eta kontatu digu zein den munduko piper minik mingarriena.

XVIII. denboraldiko lehen programa: bizikletaren diseinu arrakastatsua eta Elhuyar aldizkariaren 300. zenbakia.

Oinarrian, bizikletak eusten dio XIX. mendeko bukeran zuen oinarrizko diseinuari. Are gehiago, bizikleta bera har daiteke mende hartako teknologiaren erakustaldi bat bezala; teknologiako museo gurpildun bat da. Hori den atertu dugu gaur egungo bizikleten fabrikatzaile batekin, Orbea enpresako JOSEBA ARIZAGArekin.

Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkariak 300. zenbakia argitaratu du 2013ko irailean. 1985ko abenduan kaleratu zen 0 zenbakia, eta geroztik, zientzia eta teknologiarekin lotutako albisteak eta gaiak sakon tratatu ditu. Hori bai, bide horretan garaian garaiari egokitu zaio aldiakria. Gaur ibilbidearen gainbegirada bat egin dugu aldizkariaren zuzendarietako batekin, ANA GALARRAGArekin.

XVII. denboraldiaren 37.saioa: Teknikarien oroitzapenak, Geofagia, Teknopoliseko denboraldia eta Eguzkiaren barruan. 

Denboraldi honetan izan diren elkarrizketen artean, bereziki gustura gogoratzen dugu Euskadi Irratiko teknikariekin egindakoa irratiaren 30. urteurrena ospatu genuenean. Elkarrizketa haren zatitxo bat berreskuratu dugu denboraldia agurtzeko.

Geofagia lurra jatea da. Iñaki Leturiak, Hitzen atalean, jarduera arraro horri buruz hitz egin digu aurtengo denboraldiaren azken kolaborazioan.Beti bezala, hitzarekin berarekin hasi, eta kontzeptu horrekin lotutako beste kontu batzuk ekarri dizkigu Iñakik.

Teknopolis programak azken saioa emititu du ekainaren azken aste honetan. Guk atzera begiratu nahi izan dugu, eta horretarako, astero bezala, Oihana Jauregi aurkezlea etorri zaigu irratira. Eta harekin batera Iñaki Leturia izan dugu gurekin, Teknopoliseko erreportaria delako. Biekin saio onenak gogoratu ditugu, eta anekdota mamitsu batzuk ere kontatu dizkigute biek. 

Galdera batekin bukatu nahi dugu aurtengo denboraldia. Nolakoa da Eguzkiaren barrualdea? Iluna ala argitsua? Eta, noski, horrelako galdera bat egiten dugun bakoitzean galdetzen dugun gauza bera jakin nahi dugu: zergatik? Manex Urruzolak ekarri digu erantzuna.

Iker Manterola Elhuyarko I+G taldeko informaztikariak azaldu digu zer den automatikoki sortzen den hiztegi bat. Hiztegi elebidunak egiteko sistema informatiko bat da, beste hiztegi batzuetan eta testu-bildumatan (corpus izenekoak) oinarrituta. Metodologia horren bitartez, automatikoki sor daitezke edozein bi hizkuntza lotzen dituen hiztegi berri bat. Elhuyarrek modu horretan egin ditu euskara eta bost hizkutzaren arteko hiztegiak: alemana, txinera, arabiera, swahilia eta hindia.

Denboraldi osoan zehar etorri zaigu Nahikari Blanco irratira matematikari buruz hitz egitera. Harekin batera, atala Amaia Zugadik eta Miren Zubeldiak prestatzen dute. Gaur hirurak egon dira gurekin; Nahikari Donostiako estudioan, Amaia Bilbokoan eta Miren Helsinkitik telefonoz.Haiei buruz hitz egin dugu, baita matematikariari buruz ere, jakina.

XVII. denboraldiaren 36. saioa: Hiztegi Automatikoak, Matematikarien agurra eta Teknopolisen gaixotasunen diagnostikorako txipak.

XVII. denboraldiaren 35. saioa: Itziar Laka

Itziar Laka hizkuntzalaria da, EHUkoa. Gainera, ikertzailea da, elebitasunean aditua. Harekin izan gara hizkuntzari buruz hitz egiten. Noam Chomsky hizkuntzalari ospetsuarekin egin du lan eta oso ikuspuntu argia eta zabala du hizkuntzaren ikerketari buruz. Harekin egin dugu elkarrizketa luze eta intersgarria.

XVII. denboraldiaren 34. saioa: JAmes Croll, DIPC eta lotura kobalentea, Teknopolis eta "iodo" hitza. 

James Croll ez da oso ezaguna, baina zientziaren historiako pertsona interesgarria izan zen. Lurreko Izotz Aroak planetaren orbitaren gorabeherek sortzen dituztela konturatu zen. Dena den, badago hori baino datu interesgarriago bat Crollen bizitzan: neurri batean, ez zen zientzialaria, atezaina baizik.

Fisikaren munduan sartu gara. Donostia International Physics Center zentroan lotura kimiko kobalenteak oso gertutik ikertu dituzte. Ia esan daiteke ikusi egin dituztela atomoak elkarri lotzeko prozesuan. Horren berri ekarriko digu Basqueresearch.com webgunean, eta handik datorkigu albistea, Oihane Lakarrek ekarrita. 

"Iodo" da aste honetarako Iñaki Leturiak aukeratu duen hitza. Astero ez bada, askotan, Iñakik hitz bat aukeratzen du eta hitz horren jatorriaz eta beste hainbat kontu interesgarriz hitz egiten digu. Gaur iodoaz hitz egin digu. Eta horrekin batera, iodo-faltaz, gatzaz eta India eta Ghandiz ere hitz egin digu.

XVII. denboraldiaren 33. saioa: Osasungoa Euskalduntzeko Erakundea, urrezko proportzioa, Teknopolisen soldatzen ikasteko metodo berria eta ON-Zientzia sariketa.

CAF –Elhuyar sarietan, urtero, ibilbide bat saritzen da, pertsona batena edo erakunde batena. Aurten, erakunde batek jaso du saria: Osasungoa Euskalduntzeko Erakundea. Izenak ederki adierazten du nolako helburua duen erakunde horrek, eta, hala ere, Karlos Ibarguren erakundearen lehendakaria gonbidatu dugu haien helburuez eta jardueraz hitz egiteko.

Matematikaren dibulgazioan, klasiko bat: urrezko zenbakia. Naturan, artean, leku askotan azaltzen den edertasunaren proportzioari buruz hitz egin digu Nahikari Blancok. Greziarren eskultura klasikotik hasita gure eguneroko bizimoduaren objektuetara, tabako-paketeetara adibidez; zenbaki hori, 1,6180339... protagonista izan da gure matematikaren atalean.