XXV. denboraldiaren 31. saioa: Europako Homo sapiens zaharrenak eta neandertalak, Unai Cossio eta nanobotak gorputzaren barruan eta Elhuyar solasaldiak.

XXV. denboraldiaren 30. saioa: Gorka Azkune eta Auto ML, makinen ikasketa automatikoa.

XIX. mendearen bukaera. Espresionismoa. Existitzen den koadro ezagunenetako bat Munch margolariaren "Oihua" da. Baina benetan ez da koadro bakarra. Lau bertsio egin zituen. Eta haietako bi lapurtu zituzten. Oskar Gonzalezek kontatu digu koadro horien istorioak, eta haien kimikan ere murgildu gara. 

XXV. denboraldiaren 29. saioa: Bluetooth berria, Munch-en Oihua eta Elia.eus.

Fotosintesi naturala imitatu nahian edo, ikerketa asko egiten ari dira gaur egun. Kontu konplexua da, eta oso urruti gaude lortzetik. Gainera, esparru askoko adituak behar dira, biokimikariekin hasita adimen artifizialeko adituetara. Txoni Matxainek ekarri digu bide horretako ikerketa baten berri.

XXV. denboraldiaren 28. saioa: Astrazeneca eta fotosintesi artifiziala.

2019an hamar urte bete zituen CICnanoGUNE fisikako ikerketaren zentroak. Elixabete Garmendia kazetariak hamar urte horiek eta zentroaren sorrerako lanak bildu ditu "NanoGUNE, txiakiaren xarma" liburuan. Harekin hitz egin dugu. 

Erronka klasiko bat da matematikan: zenbaki aleatorioak sortzea. Ez da kontu erraza, baina badu garrantzi handia. Orain, Yale Unibertsitateko fisikari batzuek asmatu dute modu bat laser kaskar baten fluktuazio kuantikoak aprobetxatuta.

XXV. denboraldiaren 28. saioa: zenbaki aleatorioak, nanoGUNEren liburua eta Ainhoa Iñiguez.

Zenbaki berria kaleratu dute Elhuyar aldizkarikoek. Aitziber Agirre zuzendariak aurkeztu dizkigu zenbakiak dituen edukiak. Gai nagusia 5G teknologia da.

Elhuyarko Itziar Cortes informatikariak hitz egin digu adimen artifizialari buruz generoaren ikuspuntutik. Elhuyarren azterketa bat egin dute gaiari buruz. Adimen artifizialeko sistemak datu asko erabilita trebatzen dira, eta datu horietan berdintasunaren kontrako ideiarik baldin badago, sistemak anplifikatu ditzake ideia horiek.

OpenAI enpresak GPT-3 transformerra egin du, literaltura idatz dezakeen adimen artifizialeko tresna bat. Haren onurak begi bistakoak dira, baina badu hain onuragarria ez den alde bat.

XXV. denboraldiaren 26. saioa: GPT-3ren alde iluna, adimen artifiziala eta generoa eta Elhuyar aldizkaria 2021eko martxoko zenbakia.

Elhuyarko EGOITZ ETXEBESTEk argitaratu berri du Zientziaren Izarrak liburua, Elhuyar aldizkarian argitaratutako artikuluen bilduma da. Emakume zientzialarien bizitzak eta lanei buruzko artikuluak.

CICbiomaGUNE ikerketa-zentroan tumoreak hazten dituzte laborategian, haien funtzionamendua ikertzeko. Hiru dimentsioko egitura adimendutan hazten dituzte tumoreak monitorizatzeko, eta hazkuntza kontrolatzen dute gorputz baten barruan egongo balira bezala. Melanomaren eta bular minbiziaren tumoreak dira. Dorleta Jimenez de Aberasturi eta Malou Henriksen azaldu digute nola lortu duten eta nolako lana egingo duten sistema horrekin aurrerantzean.

Kubako egoera ez da erraza. Baliabide gutxi dituzte COVID-19ari aurre egiteko, eta abendutik aurrera kasu asko dituzte. Baina lau txerto garatzen ari dira. Haietako bat, Soberana 2 izenekoa, azken fase klinikoan dago eta ustez laster ekoizpen industrialean sartzeko moduan.

XXV. denboraldiaren 25. saioa: Kubako txertoa, tumoreak laborategian eta Zientziaren izarrak liburua.

Imanol Etxeberria, Aurrera zentroko fisioterapeuta izan da gurekin. Eskuliburu bat idatzi du eserita lan egitearen ondorioei buruz. Bizkarrezurrari buruz hitz egin digu; nola eseri beharko ginatekeen; zenbat aldiz altxatu beharko genukeen kalterik ez izateko eta abar.

Molekula mediatikoa da azido hialuronikoa. Telebistako iragarkietan azaltzen da askotan. Berez, kosmetikan ez ezik, medikuntzan ere erabiltzen da. Gaur, Lorena Arrastua eta Mentxu Aiertza izan dira gurekin molekula honen sekretuak kontatzeko.

NASAk rover bat jarri du aste honetan Marteko gainazalean. Perseverance du izena. Laborategi gurpildun aurreratu bat da, Marten dagoen aurreratuena hain zuzen. Eta EHUko bi taldek hartu dute parte laborategi horren ekipamendua garatzeko lanean. 

XXV. denboraldiaren 24. saioa: Perseverance roverra eta EHU, mundu hialuronikoa eta eserita lan egitearen fisioterapia.

Elhuyarko STEAM hezkuntza taldeko Leire Ferro izan da gurekin, hezkuntzan emakume eta neska zientzialarien egoera zein den kontatzeko, eta otsailaren 11n bertan egin dituzten jarduerak azaltzeko.

Emakume eta neska zientzialarien nazioarteko eguna ospatu dugu. Maia Garcia DIPCko fisikariak kontatu digu bere ibilbide profesionala eta emakumeak fisikan duten egoeraz hitz egin digu.

XXV. denboraldiaren 23. saioa: Maia Garcia eta ELhuyar STEAM hezkuntzaren lana.

Lau istorio ekarri dizkigu Oskar Gonzalez EHUko kimikariak, gure kolorezaleak, laurak artelanak faltsutzeari buruzkoak. Artea, zientzia eta teknologia uztartezn dituen istorioak dira. Gainera, mapen babeserako neurriei buruz hitz egin dugu. Mapa bat jatorrizko lan bat ala kopiatutakoa den jakiteko trikimailuei buruz hitz egin dugu. Faltsuari buruzko istorioak, denak egitazkoak. 

XXV. denboraldiaren 22. saioa: mapen kopia ilegalak detektatzeko teknikak, artelanen faltsutzea.

Aldaera oso kutsagarriak dira. Azkar zabaldu dira mundutik. Bi aldaerek, Ingalaterran sortu zenak eta Hegoafrikan sortu zenak, mutazio jakin batzuk dituzte, kutsatze-ahalmen hori ematen diena. Galdera da, mutazio horiengatik txertoek eraginkortasuna galduko dute haietan? Erantzun da oraindik ez dakigula.

Gure planetako fenomeno meteorologikoak ezaugarri astronomikoen ondorio dira. Urtaroak, mareak, haizeen norabideak, aurora borealak eta abar. Denek dute jatorri astronomiko bat.Horregatik eskatu diogu Onintze Salazar, meteorologoari astronomiaz hitz egiteko.

Londresko Historia Naturalaren Museoan bi kakalardoren gorputzak datatu dituzte karbono-14 isotopo bidez. Ingalaterran jasotakoak dira, baina gaue egun ez dira Inagalterrako espezieak. Datazioak ia 4.000 urteko adina eman du. Hor azalpena: Neolito garaian bai, kakalardo horiek bertan bizi ziren.

XXV. denboraldiaren 21. saioa: bi kakalardo zahar, astronomia eta meteorologia eta COVID-19aren aldaera britaniarra eta Hegoafrikakoa.

Elhuyarko Garazi Andonegik aurtengo CAF-Elhuyar sariketaren aurtengo edizioaz hitz egin digu gaurkoan. Irekita dago lanak bidaltzelko aukera; otsailaren 12ra bitarte onartuko dituzte. Aurtengo berrikuntzak, batetik, COVIDaren egoerak uzten badu, berreskuratuko dutela udaberriko sari-banaketa, eta bestetik, aurten bi beka emango dituztela zientzia gizarterako proiektuei laguntzeko.

Ordenagailu bati testu baten bitartez eskatzen badiogu marrazki bat egiteko, Text to Image teknologia erabil dezake horretarako. Adimen artifizialaren teknologia horrek oraindik irudi hiper errealistak ez ditu sortzen, eta, hala ere, emaitzak harrigarriak dira. Gorka Azkune gure kolaboratzailearen ekipoak teknologia horretako urrats bat ikertzen du EHUn. 

Nazioarteko Unitateen Sisteman, litroaren ikurra l da, baina geroz eta gehiago erabiltzen da L ikurra zientzialarien artean, baita Euskal Herrian ere. Eta badago arrazoi sendo bat horretarako.

XXV. denboraldiko 20. saioa: litroa, Text to Image adimen artifizialean eta CAF-Elhuyar sariak.

Nesken bokazio zientifiko-teknologikoa sustatzeko INSPIRA STEAM proiektuak martxan jarri du bosgarren edizioa. Deustoko unibertsitateko Mari Luz Guenagarekin izan gara proiektuari buruz eta STEAM ideiari berari buruz hitz egiten.

Zientzialari harrigarri bat ezagutu dugu: Maitane Alonso Monasterio. IAM izeneko enpresa sortu zuen, elikagaien kontserbaziorako teknologiakoa, eta, aldi berean, medikuntza ikasten ari da. Gainera, NASAk asteroide bati haren izena jarri dio. Ikertzaile gaztea da, eta, hala ere, oso ibilbide oparoa egin duena. Harekin batera Elhuyarko Zientzia Azoka proiektuaren aurtengo edizioaz hitz egin dugu Aitziber Lasa eta Danel Solabarrietarekin, eta INSPIRA STEAM proiektuaz ere hitz egin dugu Deustoko Unibertsitateko Mari Luz Guenagarekin.

Enbrioiak zelula gutxi dituen egitura biribil bat da, baina hazi ahala, simetria puskatzen da, eta organismoa izango duen formara bideratzen da. Horretarako, indar eragile batzuek egin behar dute haien lana. Orain arte ez dira asko ikertu indar horiek, baina Parisko talde batek ikergai hartu du kontua; adibidez, nola hartzen duen zaldi batek zaldi baten forma.

XXV. denboraldiaren 19. saioa: gorputza itxuratzeko metodoak, Maitane Alonso Monasterio eta Zientzia Azoka eta INSPIRA STEAM.

Neurri batean esan daiteke astaperrexilaren toxizitatea ardoaren bitartez tratatzen zutela zibilizazio klasikoetan. Plutarkok kontatzen zituenak jasota daude Eva Cantarellaren liburu batean; landare toxiko bat eta ardoa nola erabili lapurretan egitean, gerta litekeenari aurre egiteko moduan.

ZarautzOn taldeko kideak izan dira gurekin, Natalia Vahl eta Jose Mari Larramendi. Abendua bukatu dute bi hitzaldi oso interesgarrirekin, interneteko kanaletan ikusgai daudenak, eta dagoeneko ari dira 2021era begira. Gaur eman digute haien asmoen berri gure irratsaioan. Oso COVIDak behartutako programazioa egingo dute, baina bestelako gaiak ere jorratuko dituzte.

COVID-19aren kontrako borrokan, kerketaren munduan, ez da dena txertoa. Bi adibideri buruz hitz egin dugu. Batetik, antibiralen ikerketan ibermektina, 20 herrialde inguruk onartu duten tratamendu profilaktikoa. Eta bestetik, gaixotasunaren eta D bitaminaren arteko lotura, korrelazio bat susmatzen dutelako adituek COVIDaren larritasuna eta bitamina horren faltaren artean.

XXV. denboraldiaren 18. saioa: ez da dena txertoa, ZarautzOn 2021ean eta astaperrexila, estatyko pozoia.

XXV. denboraldiaren 17. saioa: Agustin Arrieta filosofoarekin hitz egin dugu zientziaren filosofiari buruz eta pentsamendu kritikoari buruz.

XXV. denboraldiko 16. saioa: zeharkako flauta metalez egiten dugu, baina egurrezko instrumentuen taldean sailkatuta dago. Zergatik? Arrazoi teknologikoak eta musikalak tarteko, material-aldaketa egin zuen instrumentu horrek. Gaurko saio musikal honetan, gaia tratatu dugu.