U2 taldeak ekologia izan du haien abestietan. 1984an, Bonok beharra adierazi zuen zementuzko oihanetik irten eta bizimodu organikoago bat izateko. Horregatik, Hostoen arteko melodietara The unforgettable fire diskoan argitaratutako kanta bat ekarri dugu, Indian Summer Sky. 

XXVIII denboraldiaren 5. saioa: Nobel sariak eta ekoberrikuntza industrian. 

Ibai Rekondo kantariaren 1986ko Amaiur, gaztelu baltza diskoaren lehendabiziko kanta ekarri dugu gaur. Naturari kanta bat, Billy Mackfarmand musikari irlandarrarekin egindako diskoa zen, nahiz eta kanta honetako musika eta letra, biak, Ibai Rekondorenak diren.

Aitor Marcos Diez ekonomialaria da USC unibertsitatean.  Haren ibilbideaz hitz egin digu; ekonomia estandar batetik abiatu, baina pixkanaka arlo ekologikoak harrapatu zuen, eta alderdi hori garatu egin du ekonomiaren barruan. Marcosek hitz egin digu haren ikuspuntuaren aldaketa nola gertatu zen, besteak beste,Naomi Klein kazetari kanadiarraren liburua bat irakurri ondoren:  This Changes Everything: Capitalism vs the Climate. 

BCAM zentroan sistema kaotikoen matematika ikertzen da. Artikulu bat argitaratu dute eta Japoniako Hokkaidoko eta Kiotoko Unibertsitateekin batera; bertan, sistema kaotiko ez itzulgarriak denborarekin nola aldatzen diren aztertzen dute. Adibidez, neurona-sareen jokabidea ulertzeko balio dezake, bai naturalak bai eta artifizialak ere. 

Eli Pagola Apezetxea ingeniaria eta Ainhoa Gutierrez del Pozo zinemagilea Urumeako zentral hidroelektrikoetan izan dira. "Ta argiya iñ zan" proiektua da, zentralak ingeniaritzaren ikuspuntutik eta patrimonioaren ikuspuntutik aztertzen dituen proiektua. 

Estasia, LSD, psilozibina eta beste droga terapeutiko batzuek neuronen arteko konexio berriak egiteko egoeran jartzen dute garuna. Baina ez beti eta bez edozein kondiziotan. Saguetan ikusi da ez dela bakarrik zer droga den, baizik eta nola ematen den eta nolako ingurunea duten saguek droga hartzen dutenean. 

Gaurko saioan Euskelec aurkeztu dugu, lanbide heziketako auto elektrikoen lehiaketa. Javi Oskoz Don Boscoko automobilgaintzako irakasleak horri buruz hitz egin digu, bai eta komisaldegietan utzitako autoei buruz ere. 

Elhuyarrek antolatzen duen Zientzia Azokaren azken ospakizuna izan da asteburuan. Hiru egun Bilboko Areatzan, gazteek ikasturtean zehar egindako lanaren emaitza aurkezteko. Ehunka postu, ehunka proiektu erakusteko. Danel Solabarrieta Zientzia Azokaren antolatzaileetako batekin izan gara, eta eskatu diogu irratiaren bidezko bisita birtual batean gida izateko. 

EHUko argitalpen zerbitzuetan ederki ospatu zuten liburuaren nazioarteko eguna. Eli Alberdi zerbitzuaren arduraduna izan da gurekin, eta ospakizun horretaz hitz egin digu. Argitalpen asko izan dituzte. Besteak beste, G.H. Hardy matematikariak idatzitako liburu baten itzulpena argitaratu dute: Matematikari baten apologia. Liburu interesgarria eta egile interesgarria ere bai. 

Mattin Urbieta izan da gurekin,  CAF-Elhuyarreko saridunetako bat. Fisikari teorikoa da EHUn, eta haren tesian oinarritutako artikulu batekin eskuratu du saria. Nanopartikula ieroaleetan elektroiak dantzan nola jarri ikertzen du, argiarentzat tranpa ñimiño bat sortzeko helburuarekin. Kuriosoa!

Belar Txarrak ikertzen ditu Ana Zabalzak NUPen. Batez ere, haren elkarrekintza glifosatoarekin eta beste herbizida batzuekin. Orain, Zabalza EspainiakoMalherbologia Elkartearen presidente izendatu dute. Guk haren lana ezagutu nahi izan dugu.

Alvaro Aragon EHUko historialariak Gipuzkoako basogintzaren historia aztertu du. XIII. mendetik hasita eta zazpi mendetako kudeaketan, basoen jasangarritasuna beharrezkoa izan da. Gaurko saioan azaldu digu nola egin zuten eta zer eredu-aldaketak izan diren eta zergatik.

Urtarrilero izaten da matematikarako tartea Lemniskata taldean, Goierrin dibulgazioa sustatzen uen taldean. Jose Luis Etxezarreta Lemniskatako arduraduna gurekin izan da aurteno hitzaldi zikloa aurkezten. Raul Ibañez, Luz Roncal, Irantzu Barrio eta Carlos Gorria izango dira Igartza Jauregian, Beasainen, hitzaldi bana ematen.

Koklearen inplantea pertsona batzuetan ez da oso eraginkorra izaten. Nahiz eta soinua seinale elektriko bihuartzen laguntzeko lana oso ona egin, garuneko neuronei aktibatu behar zaie batzuetan, seinale hori tratatzen ikas dezaten. Bitxiena da aktibatu behar den neuronen-gunea ez dela garuneko entzumenaren gunea.

XXVII. denboraldiaren 17. saioa: Koklearen inplantearen eraginkortasuna eta Lemniskata matematikaren bila.

Txatboten garaia da. Solasaldia egiteko adimen artifizialeko sistemak ugaritzen ari dira, eta geroz eta emaitza hobeak ari dira lortzen elkarrizketak sortzeko garaian. EHUko Gorka Azkunek, gure adimen artifizialeko adituak, txaboten funtzionamenduaz eta emaitzez aritu zaigu gaurkoan.

Aspaldi honetan, adimen artifizialeko sistemak trebatzen ari dira artelanak sor ditzaten. Baina trebakuntza hori egiten da datu askotan oinarrituta; kasu honetan, irudi asko ematen zaio makinari trebatu dadin. Orain, zenbait artistak aldarrikatu dute haien lana erabili dela haien baimenarik gabe. 

III. denboraldiaren 16. saioa: Ekosfera barrutik, Eguberritako berezia

Oso gutxitan hiltzen dira zuhaitzak hotzarengatik neguan. Eta asko izoztutako inguruetan bizi dira. Horretarako, estrategia bat erabiltzen dute. Jahren Hope idazlearen Lab Girl liburuaren kapitulu labur batek kontatzen du zergatik, eta guk hona ekarri dugu, Eider Urkola, Jaione Carpintero eta Guillermo Roaren ahotsetan.

DNA molekula informazio asko dauka, eta ez gure gorputzean bakarrik; inguruan bizidun asko ditugu. Horregatik, DNA asko ere badago. Adituek badakite hori, eta baliatu egiten dute ingurua “irakurtzeko”. Lurretik eta airetik ez ezik, itsasotik ere eskuratzen daiteke informazio asko, itsasoko uretatik bertatik. Hori izango da gure gaia gaur. Naiara Rodriguez Ezpeleta AZTIko ikertzaileak kontatu digu nolako informazioa lortzen duten itsasoko uretatik jasotako DNAtik. Podcastaren atal honetan izan ditugun musikak Fiftysounds-ekoak dira, Creative Commons lizentziapekoak: Amazing Future, Genuine eta Returning Home. 

Oso azkar berreskuratu zuten Wicthcombe herrian eroritako meteorito bat. Ez zen kutsastu. Eta horri esker, zientzialarien analisia askoz zehatzagoa da, espaziotik zer ekarri duen ikertzeko. Bertan topatu dituzte aminoazidoak, proteinetako oinarrizko osagaiak, espazioan sortuak.

Unibertsoa etengabe hedatzen da. Eta gure teknologiak irismen-muga bat dauka. Horrek esan nahi du, pixkanaka, astroak gure ikusmenetik ari direla ihes egiten.

Stuff Matters liburua. Esuakarzako bertsioan, Ekaiak badu garrantzia izenekoa. UEUn itzuli berri duten liburu baten izenburua da. Eguneroko bizimoduan erabiltzen ditugun material arruntei buruzko dibulgazio liburu bikaina da, Mark Miodownik dibulgatzaileak idatzia. Joserra Etxebarria fisikariak eta euskaltzaleak itzuli du, eta gurean aurkeztu digu liburua. Kristala, metala, papera, txokolatea… gizakiak egindako materialei buruzko testu bikaina.

Eli Alberdi Celaya EHUko Argitalpen Zerbitzuko zuzendaria izan da gurekin. Harekin paperari buruz hitz egin dugu, argitalpen zerbitzu baten ikuspuntutik, eta gero aurten EHUk egindako argitalpenen munduan zehar gidatuko gaitu. Egindako lan zabala aurkeztu digu, eta Durangoko Azokaren aurtengo edizioan unibertsitateak zer eskaintzen digun ere kontatu digu.

Elikagaiak, oro har, seguruak dira gure inguruan, euskal gizartean, Bai kalitatez, bai eta industria praktikari dagokionean. Hala ere, bada arrisku txiki bat, elikagaiekin batera, beste elementu batzuk gorputzean sartzekoa. Toxikazioak dira. Adituek etengabe ari dira aztertzen nolako eragin izan dezaketen. ELIKA fundazioko Gontzal Mugabururekin aritu gara toxikazio ohikoenei buruz. Mugabururen iritzirako,  "Industriarentzat eta ekoizleentzat elikagaiak kaleratzea ardura handia da, baina haiek eta kontsumitzaileok gauzak ondo eginda, ez da toxikaziorik izaten"

XXVII. denboraldiaren 6. saioa: biologia ikasten, La Niña eta Berrikuntzaren Astean Donostian erakusketa.

Don Bosco institutuko Javi Oskoz eta Egoitz Odriozola etorri dira gurera hidrogenoarekin funtzionatzen duten autoei buruz hitz egitera. Haiek, eskolan, horrelako bi auto dituzte eta probak egiten hasi dira. Irakaskuntzaren arloan ere integratu dute aukera teknologiko hori. Haiekin hidrogenoaren abantailei eta mugei buruz hitz egin dugu, automobilgintzaren testuinguruan aplikatuta.

XXVI. denboraldiaren 33. saioa: futbola eta matematika, pozoiak: eserina.

Txoni Matxain kimikari kuantikoa izan dugu gurekin espintronikaz hitz egiteko. Ez da teknologia berria, aspalditik erabiltzen baita, bain abada teknologoa modernoa eta gailu elektronikoetan energia aurrezteko erabiliko dena.

Elhuyar Fundazioak antolatzen duen Zientzia Azokak 10 urte beteko ditu aurten. Hori ospatzeko, edizio berezi bat prestatzen ari dira koordinatzaileak. Elhuyarko Danel Solabarrieta izan da gurekin, eta aurtengo edizioaren berri eman digu.

Elhuyar aldizkarian anhedonia musikalari buruzko artikulu bat argitaratu dute, alegia, musika entzutean plazera sentitzeko ezintasunari buruzkoa. Ana Galarraga erredaktorea izan da gurekin gaiaz hitz egiteko.

Kalean da Elhuyar aldizkariaren azken zenbakia, 2021eko abendukoa. Aitziber Agirre zuzendariak aurkeztu digu kioskoetan gure zain dagoen zenbaki hori. 

XXVI. denboraldiaren 4. saioa: antenarik gabeko saioa .

Denboraldi berria du Teknopolis saioak, ETBko telbistako zientzia-programa. Nagore Rementeria eta Iñaki Leturia gurekin izan dira, zuzendaria eta aurkezlea hurrenenez hurren, denboraldi berriaz hitz egiteko.

XXV. denboraldiaren 8. saioa: Betelgeuse, COVID-19aren bigarren olatua eta olatuen alerta laranja.

Azalean sartzen ditugun tintek, tatuajeen tintek, antza dute, adibidez, artelanetan erabiltzen ditugunekin. Oskar Gonzalez EHUko kimikariak kontatu digu nolakoak diren, zer pigmenturekin eginda dauden eta zer beste osagai kimiko dituzten. Gainera, kontatu digu ez dagoela informazio asko tinta horiek osasunean nola eragiten duten. Tatuajeen tintei buruz dakiguna eta ez dakiguna izan da gure saioan.

Epidemiekin eta zientziarekin zerikusi duten bi fikzio lan gomendatu ditugu: eleberri bat eta pelikula bat: Connie Willis idazlearen Doomsday Book (El libro del día del Juicio Final)  eta Patrice Leconte zuzendariaren Ridicule pelikula. 

Aurtengo Nobel sarien irabazleak iragarri dituzte jadanik. Oxigenoaren kudeaketa zelularra izan da gaia medikuntzako sarian, unibertsoko hondoko erradiazioa eta exoplanetak fisikakoan eta litio-ioizko bateriak kimikakoan.

8 emakume zientzialariren bizitzei buruzko erakusketa bat du Donostiako Eureka zientzia museoak. Miren Millet izan da gurekin eta azaldu digu erakusketa ez dela ohikoa izan, baizik eta joko bat proposatu dute museoko hainbat modulorekin lotuta. Emakume bakoitzak badu lotura museoko modulo jakin batekin, eta ikusleak aurkitu behar ditu lotura horiek.

AACR erakundearen urteroko azken kongresuan, eztabaida bat piztu da genetikak gidatutako tratamenduei buruz minbiziaren arloan. Teknika berri samarra da, eta aurrerapauso asko ari da ematen, baina gaur egun arrakasta tasa % 15ekoa da, eta aditu batzuen ustez, oihartzun handiegia ematen zaio emaitzak ikusita.

CERN laborategian nukleo erradiaktiboak ikertu nahi dituzte antiprotoiak bonbardatuta. Baina esperimentuaren lekua eta antiprotoiak sortzekoa ez dira toki bera. 400 metro dago batetik bestera. Eta batetik bestera antiprotoiak eramateko instalazio berezi bat egin behar dute furgoneta batean. Oso instalazio konplexua.

Hilekoaren zikloa erreproduzitzen duen miniaturazko ugalketa-aparatu bat aurkeztu dute Northwestern Unibertsitateko ikertzaileek. EVATAR izena jarri diote, eta espero dute baliagarria izatea emakumeen ugalketa-aparatuarekin lotutako asaldurak eta gaitzak ikertzeko eta tratamenduak probatzeko.

Salem hirian, Estatu Batuetan, sorginkeri-kasu ospetsu bat izan zen XVII. mendearen bukaeran. Gertaera ilun bat izan zen, gehiegizabaldu zen kontua, eta 20 pertsona hil egin zituzten, epaiketa luzeak egin ondoren. Baina, zer dio zientziak gertaera horri buruz?

Rita Levi-Montalcinik medikuntzako Nobel saria irabazi zuen 1986an, neurona sareen hazkuntza-faktorearekin egindako ikerketarengatik. Baina hori baino askoz pertsonai handiagoa da Levi-Montalcini. Zientzialari handia izateaz gain, bizitza pertsonal interesgarria izan zuen. 103 urterekin hil zen, eta 103ak ondo aprobetxatu zituen. Elhuyar aldizkariko EGOITZ ETXEBESTEk kontatu digu haren historia.

Info 7 irratiko Kale Gorrian irratsaioan Bego Zubia dokumentalaren zuzendariari egindako elkarrizketa

Onda Vasca irratiko Gipuzkoako Kale Nagusia programan Bego Zubia zuzendariari egindako elkarrizketa

Bizkaia Irratiko Lau Haizetara saioan Bego Zubia dokumentalaren zuzendariari egindako elkarrizketa

Cadena Ser irratiko Hoy por hoy irratsaioan Bego Zubia zuzendariari egindako elkarrizketa

AITZOL LASA matematikariak bere bigarren liburua aurkeztu digu, Usategiaren Printzipioa. Gazteentzat idatzitako abentura-liburua da, eleberri bat, eta usategiaren printzipio matematikoan oinarrituta dago.

FERNANDO LOPETEGIk kontatu dizkigu Zarautz ON taldearen hurrengo hilabeteetako asmoak. Batez ere, Arrantzale@PESCA#Euskadi izeneko saio multzo bati buruz hitz egin digu. Garai ona hau, Zarautzera joateko.

ETBko  Teknopolis saioan koroideremiari buruzko erreportaje luze bat emititu dute koroideremia gaixotasunari buruz. Begiaren hondoan eragiten duen endekapenezko gaixotasuna da; gaixotasun arraroa, gainera. Bizkaian bada familia bat kasu asko dituena, eta haiekin izan da Teknopoliseko IÑAKI LETURIA.

XIX. denboraldiaren 1. saioa: Saturnoren eraztunen adina, koroideremia, Islandiako azken erupzioak eta 1693 urtearen aurkezpena.

Gaur denboran atzera begiratu dugu historin izan diren emakume matematikari ospetsu batzuei buruz hitz egiteko: Teano, Hipatia, Emile de Chatelet, Sophie Germain, Sofia Kovalevskaia eta Emmy Noether. Izen handiak dira matematikaren historian. Haiei buruz hitz egin digute beste emakume matematikari batzuek: Nahikari Blanco eta Amaia Zugadi, Norteko Ferrokarrilleko matematikaren atala egiten duten bi kolaboratzaileek.

EHUko matematikariekin zenbakiei buruzko atal bat abiatu dugu. Gaur oinarrizko galdera bati ernatzungo diogu: zer diren zenbakiak.