Elhuyar Zientzia (science)

Aste honetan 30 urte betetzen ditu Euskadi Irratiak. Eta guk datu hori zientziarekin konbinatu nahi izan dugu. Horretarako, etxeko teknikariak izan ditugu mikroaren aurrean. Haiek zaintzen dute dena nik orain zuekin hitz egin ahal izateko. Haiek sakatzen dituzte sakatu beharreko botoi guztiak, eta haiek sartzen dira mahai azpira, behar baldin bada, konpondu beharreko kableak konpontzera. Haiek dira gure aingeru begiraleak. Aingeru begirale haietako hiru izan dira gurekin: XABIER LASKIBAR, XABIER CALVILLO eta JOSELU ARANBURU. Haiek kontatu digute nola funtzionatzen duen irratiak eta nolako buruhausteak ematen dituzte funtzionatzen ez duenean.

Direct download: NFXVII-11a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Ez da hitz ezaguna gure artean. Baina ingelesez crapper hitza erabiltzen dute komunera joateaz hitz egiteko, eta hitzaren jatorria Thomas Crapper enpresa-gizonarekin lotuta dago. Iñaki Leturiak kontatu dizkigu hitz horren istorioa eta hitza horretatik eratorriak diren kontuak.

Direct download: NFXVII-11b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiaren 10. saioa: Tunel-efektua, Teknopolis Behobia-Donostia lasterketan eta Omatidio hitza.

Direct download: NFXVII-10.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Javi Aizpuruak eta haren lankideek Nature aldizkarian argitaratu dute artikulu bat. Tunel-efektua bera aztertu dute oso teknika berritzailearekin: bi metal-gainazalen arteko gunera igorritako argi batek kolorea aldatzen du elektroien jauziak(tunel efektua) gertatzen ari denean. JAvik esperimentu horri buruz hitz egin digu, bai eta tunel-efektua bera zer den azaldu digu. Gaionera, harekin fisikaren irudi publikoari buruz hitz egin dugu.

Direct download: NFXVII-10a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Teknopolis telebista-saioko kideek Behobia-Donostia lasterketari buruzko programa berezi bat prestatu dute. Haietako hiru, Oihana Jauregik, Nagore Rementeriak eta Beñar Kortabarriak, lasterketak hartu zuten parte poltsikoko GoPro kamera bat eskuan hartuta. Hirurak etorri dira irratira kontatzera nola egin duten saioa.

Direct download: NFXVII-10b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Omatidioak dira intsektuen begi konposatuen begitxoak. Izen horretatik tiraka, Iñaki Leturiak hitzaren jatorriari eta animalien ikusmenari buruz hitz egin digu zientziaren hitzen atalean.

Direct download: NFXVII-10c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiaren 9. saioa. Simon Singh eta Kodeen Liburua, kodetzeko sistema matematikoak eta informazioaren kodetzea informatika praktikoan.

Direct download: NFXVII-09.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Kodeen Liburuaren egileak Londrestik aurkeztu digu liburua. Kode sekretuak betidanik existitu dira eta gaur egun inoiz baino gehiago erabiltzen ditugu. Horri buruz hitz egin digu Mr. Singhek, eta gainera azaldu digu nola eboluzionatu duen kodeen munduak liburua Ingalaterran lehen aldiz argitaratu zuenetik, 1999tik. Horrez gain, Sendabide ala iruzurbide liburuari buruz hitz egin digu, eta testu hura idatzi zuen garaian izan zituen arazo legalei buruz ere bai. Elkarrizketa ingelesez dago, eta hau da jatorrizko audioa. 

The author of The Code Book has introduced us to his book from London. The secret codes have always existed and nowadays are more frquently used than never before. Mr. Singh has told about that and he has explained what has the evolution of code science been like since his book was first published back in 1999. He has also told about other book of his, Trick or Treatment, and about the legal problems he had by the time he published that text. The interview was in english and this is the original audio.

Direct download: NFXVII-09a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Kodeen Liburuaren egileak Londrestik aurkeztu digu liburua. Kode sekretuak betidanik existitu dira eta gaur egun inoiz baino gehiago erabiltzen ditugu. Horri buruz hitz egin digu Mr. Singhek, eta gainera azaldu digu nola eboluzionatu duen kodeen munduak liburua Ingalaterran lehen aldiz argitaratu zuenetik, 1999tik. Horrez gain, Sendabide ala iruzurbide liburuari buruz hitz egin digu, eta testu hura idatzi zuen garaian izan zituen arazo legalei buruz ere bai.

Direct download: NFXVII-09b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Matematikaren adar bat da. Mezuak enkriptatzea eragiketa matematikoa da (baita deskodetzeko prozesua ere). Historian zehar hainbat eragiketa asmatu izan dira enkriptazio-metodo berriak asmatzeko. Oinarrizkoei buruz hitz egin digu Nahikari Blanco matematikariak.

Direct download: NFXVII-09c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Eta telefono mugikorra galtzen baduzu? Edo ordenagailua? Nahi al duzu aurkitzen duen edozeinek zure informazioa irakurtzea? Badago modu bat hori ez gertatzeko. Aldez aurretik informazio hori kodetzen baduzu, ez dago arriskurik. Jabi Asurmendi informatikariak kontatu digu nola egiten den hori.

Direct download: NFXVII-09d.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiaren 8. saioa. Espeleologia zientifikoa, Teknopolis eta Bluetooth hitza.

Direct download: NFXVII-08.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Alfonso Antxia Espeleologi Zientzien Elkarteko bi kide izan ditugu gurekin, Nagore Irazabal eta Rosa Diez. Espeleologia talde hori ez da aisialdiko talde bat bakarrik; biologoek, geologoek eta beste zientzialari batzuek osatzen dute, eta esparru askotako ikerketa egiten dute haien irteeretan. Haiekin batera, munduan zeharreko bidaia handi bat egin dugu, Rapa Nui, Dominikar Uhartea eta, zergatik ez, baita Euskal Herria ere, baina ez lurrazaletik, baizik eta kobazuloetatik. Toki horietan ikusitakoa eta ikertutakoa kontatu digute Nagorek eta Rosak.

 

Direct download: NFXVII-08a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Bluetooth informatikan eta teknologian asko erabiltzen den hitza da. Baina jatorrian, historiari lotutako izena da. Bikingo baten ezizena zen, hain zuzen ere. Baina mundu modernoan gailuen arteko komunikazio-teknologia bat izendatzeko bidea egin du. Zergatik? Iñaki Leturiak azaldu digu hori.

Direct download: NFXVII-08b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiaren 7. saioa: Hegaztiei begiratzeko behatokiak, Teknopolis, Hitzak: Deja Vu.

Direct download: NFXVII-07.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Hegaztiak behatzeko instalazioak hitz egin dugu Rafa Saiz Itsa Enara Ornitologia Elkartearen presidentearekin. Zenbateriano dira egokiak horrelako tokiak eta zenbaterainoko arazoak ematen dituzte. Azken batean, hegaztiak gertutik ikusi ahal izateak zaletasuna sustatzen du, baina bestetik hegaztiak behatze hutsak eragin egiten die hegaztiei. Gallocantaren kasutik abiatu gara behatokiei buruzko gogoeta egiteko.

Direct download: NFXVII-07a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Frantsesezko terminoa da Deja Vu. Esan nahi du "dagoeneko ikusia", eta oso sentsazio arrunta da. Iñaki Leturiak azald digu ez bakarrik hitzaren jatorria, baizik eta efektuaren beraren jatorria ere. Eta hortik abiatuta, hainbat fenomeno neurologiko eta haien izenei buruz hitz egin digu.

Direct download: NFXVII-07b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiko 6. saioa. Biltegiratzea hodeian, teknopolis, pi zenbakia, robot hitza eta Kimikako Nobel saria.

Direct download: NFXVII-06.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Norberaren dokumentuak eta beste fitxategi batzuk gordetzeko aukera bat da sarea bera. Badira biltegi moduan funtzionatzen duten tokiak Interneten, informatikariek esaten duten bezala, hodeian dauden gordeleku birtualak. Jabi Asurmendi Bitalan enpresako informatikariak azaltzen dizkigu biltegi horien abantailak eta desabantailak. Lau adibide ekartzen dizkigu, eta biltegi horiek erabiltzeko gomendioa eman zigun.

Direct download: NFXVII-06a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Matematikaren lurraldean sartuta, pi zenbakiari buruz hitz egitea klasiko bat da. Pi zer den kontatzeaz gain, haren kalkuluaren egoera ezagutu dugu. Gaur egun, zenbaki horren kalkuluak bilioika hamartar zehaztera iritsi da. Horixe kontatu digu Nahikari Blanco matematikariak.

Direct download: NFXVII-06b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Iñaki Leturiak robot hitzaren jatorria azaldu digu. Karel Kapek idazle txekiiarraren eleberri batean erabiltzen da lehen aldiz, R.U.R. izenekoa. Hitzak morroiak eta lanak adierazten ditu, eta oso azkar zabaldu zen XX. mendean idatzitako zientzia fikziozko liburuetan. Gaur egun robotak benetakoak dira, nahiz eta izen hori jasotzen duten objektu guztiak ez dira benetako robotak.

Direct download: NFXVII-06c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Liztor asiarra hemen dago. Bordeleko portura iritsi zen, seguru asko, itsasontzi bateko zamarekin batera. Frantzian zabaldu da eta Euskal Herrira ere iritsi da. Oso azkar ugaritzen ari da, eta erleak jaten ditu. Horregatik, erlezainentzat sekulako arazoa da inbaditzaile hori. Gu haietako batekin hitz egin dugu, Julian Urkiola Gizpuzkoako Erlezainen Elkarteko presidentearekin, baina irratira etorri baino lehen, erletegian bertan izan gara liztorra eta erleak bertatik bertara ikusten.

Direct download: NFXVII-05a.mp3
Category:science -- posted at: 4:42am EDT

XVII. denboraldiko 5. saioa. Liztor asiarra, CAF-Elhuyar sariak eta aspirina.

Direct download: NFXVII-05.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Elhuyar Fundazioak eta CAF enpresak martxan jarri dute aurtengo CAF-Elhuyar sariketen edizioa. Aurten berrikuntza bat dago: atal berri bat sortu dute zientziarekin lotutako sorkuntza sustatzeko beka bat. Elhuyar Fundazioko Eider Cartonek azaldu digu zer den atal hori eta nolakoa izango den sariketaren aurtengo edizioa.

Direct download: NFXVII-05b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Aspirina sahatsen azalatik dator, eta izenak berak ere horixe adierazten du. Baina aspirinaren (eta azido salizilikoaren atzean) beste istorio asko dago kontatzeko. Astero bezala, Iñaki Leturiak kontatu dizkigu.

Direct download: NFXVII-05c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiko 4. saioa: Teknopolis, nylon hitza eta Euskalnatura.

Direct download: NFXVII-04.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Teknopolis telebistako zientzia-saio bat da, Elhuyar Fundazioak eginda eta ETBk emititzen duena. Klasiko bat bihurtu da; hastear dagoen denboraldi hau hamabosgarrena da, eta hori ez da ohikoa telebista bateko parrilan. Oihana Jauregi saioaren aurkezlea eta Beñar Kortabarria zuzendaria irratira etorri zaizkigu denboraldi berria eta izango dituzten aldaketak aurkeztera.

Direct download: NFXVII-04a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Zergatik deitzen da nylon poliamiden familiako ehun sintetiko ospetsua? Zer toeria daude izen horren jatorria azaltzeko? Izenaren jatorria kontuak ekarri dizkigu Iñaki Leturiak, zientziako terminoak aztertzen dituen atalean. Iñakik, gainera, hitzaren haritik tiraka, DuPont enpresa kimiko handiaren izenaz ere hitz egiten digu eta komikietaraino iritsi da.

Direct download: NFXVII-04b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Zor genien bisita bat. Euskalnatura.net webgunea udaberrian berritu zuten, apirilean, eta Norteko ferrokarrillak irratiaren bitartez bisitatu behar zuen. Haiek, besteak beste, UEUko Natur Zientzien Sailaren ardura hartu dute, eta webgune txukun eta polita koordinatzeaz gain, ekitaldiak, hitzaldiak, erakusketak, ikastaroak eta naturarako irteerak antolatzen dituzte. Orain bai; udazkenean Euskalnaturako lagunak etorri zaizkigu estudiora eta webgune berritua behar den bezala bisitatu ahal izan dugu.

Direct download: NFXVII-04c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiko 3. saioa: Herscheldarrak, X hizkia matematikan eta Norteko Ferrokarrillaren eraikuntza.

Direct download: NFXVII-03.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

William Herschel ospetsua da Urano planeta aurkitu zuelako. XVIII. mendea zen. Harekin batera, arrebak ere hartu zuen parte behaketetan, Carolinek, eta astronomo aparta izan zen. Williamen semea John Herschel astronomoa, botanikoa eta argazkilaritzaren aitzindari bat izan zen. Johnen bi semek ere dute zerikusia zientziarekin: Alexander Stewart Herschel astronomoa izan zen eta William James Herschelek datuak bildu zituen hatz-marken analisia pertsonen identifikazio-sistema bihurtzeko. Familia horri buruz eta beste familia zientzialari batzuei buruz hitz egin dugu Elhuyar Fundazioko Egoitz Etxebesterekin.

Direct download: NFXVII-03a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Zergatik erabiltzen dute matematikariek X hizkia ezezaguna adierazteko? Zergatik ez beste hizki bat? Nondik dator ohitura hori? Iñaki Leturiak ekarri digu erantzuna.

Direct download: NFXVII-03b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Bertsolariek trenbidearen eraikuntza jaso zuten XIX. mendearen erdialdean, eta handik aurrera trenak gizartean izan zuen eraginari buruz ere kantatu zuten. Mikel Aizpuru EHUko historialariak bildu du ekarpen hori eta horretaz hitz egin digu. Tartean, Norteko ferrokarrilla aipatzen duen Txirritaren bertsoez hitz egin digu.

Direct download: NFXVII-03c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVII. denboraldiko bigarren saioa: Flysch-ari buruzko bi liburu berri, hitza: Mindarus harringtoni eta usapalak.

Direct download: NFXVII-02.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

EHUko geologoek bi dibulgazio-liburu aurkeztu dituzte Deba-Zumaiako flyschari buruz. Lehenengoa ohiko dibulgazio-liburua da, eta bigarrena fitxatan banatuta bertara joan nahi duenaren bidaia-lagun izan dadin. Biak dohainik dira, eta EHUko argitalpen-zerbitzuen web orritik deskarga daitezke. Egiletako batek, Esti Apellaniz paleontologoak, liburuei buruz eta flyscharen garrantziaz ere hitz egin digu.

Direct download: NFXVII-02a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Gizon batek intsektu bat erosi zuen anbarretan harrapatuta Ebay enkanteen web orrian. Gizon hura entomologoa zen, hau da, intsektuetan aditua, eta lankideei kontsulta eginez konturatu zen intsektu-espezie berria zela. Nolako izen zientifikoa jarri behar zaio horrela aurkitutako bizidun bati?

Direct download: NFXVII-02b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Mokoka hasiko gara aurten ere Rafa Saiz gure ornitologoarekin. Hark azaldu digu gaur usapal arrunta urritzen ari dela, eta ekialdetik etorritako usapal turkiarra, aldiz, ugaritzen. Gure herri eta hirietan ohikoa bilakatzen ari da espezie hori.

Direct download: NFXVII-02c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Galdera bati erantzun nahi diogu: zein hezur kendu ote zion Jainkoak Adami Eva sortzeko. Tradizioaren arabera, saihetsa izan zen, baina litekeena hala ez izatea. Jesus Mari Txurruka zoologoak, Elhuyar aldizkarian argitaratutako saiakera batean, zakilaren hezurra izan zitekeela planteatzen du. Hala izan bazen, Itun Zaharraren itzulpen oker batean galdu zen informazio hori saihetsaren ideiaren alde.

Direct download: NFXVII-01a.mp3
Category:science -- posted at: 3:16am EDT

XVII. denboraldiko lehen saioa. Adamen hezurra, Hitzak: Anatomia de Gray eta Higgs bosoia.

Direct download: NFXVII-01.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

"Gray's anatomy" telesaila, "Anatomia de Gray", ospetsua egin da. Iñaki Leturiak azaltzen digu izenburua anatomiako liburu klasiko baten erreferentzia bat dela.

Direct download: NFXVII-01b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Udan izan den zientzia-albiste garrantzitsuena Higgs bosoiaren aurkikuntzaren aurkezpena izan da. Uztailaren 4an izan zen, eta Norteko Ferrokarrilla ez zegoen antenan egun hartan; horregatik, albistea berreskuratu nahi izan dugu denboraldiko lehen saio honetan, aurkikuntzaren aipamenak merezi duelako.

Direct download: NFXVII-01c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiako 43. saioa. Azkena. Erditzearen kontuak eta Oihana Jauregiren agurra.

Direct download: NFXVI-43.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Haurdun Gaude atalaren bukaera da, 40. astea, eta gaurko gaia erditzea da. Ainhoa Salegi ginekologoak azaldu dizkigu zein diren erditzea hastearen seinaleak, zer erditze-motak dauden, zer den epidurala, nola erabakitzen den noiz egin behar den zesarea bat, nola erabiltzen den oxitozinaeta abar. Erditzearekin zerikusia duten kontu asko.

Direct download: NFXVI-43a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Londresko Joko Olinpikoak

Direct download: Qk38-120625Londres2012.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 42. saioa. Alan Turingen jaiotzaren mendeurrena, haurdunaldiaren azken aurreko astea eta zenbaki konplexuak.

Direct download: NFXVI-42.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Aste honetan, ospakizun handia dago zientziaren arloan: Alan Turing jaiotzaren mendurrena da. Londresen jaio zen 1912ko ekainaren23an jaio zen, eta XX. mendeko zientzialari handienetako bat izatera iritsi zen. Matematikaria zen, logikan aditua eta filosofoa, baina haren lanak zientziaren beste esparru askotan izan zuen eragina. Haren ekarpena zientziaren barruan harrigarria izan zen, eta haren bizitza zientziatik kanpo, aldiz, zaila eta tragikoa. Guk Turingi buruz asko dakien pertsona bat gonbidatu dugu irratira: Jesus Ibañez informatikaria. 

Direct download: NFXVI-42a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Astebete geratzen da erditzeko. Dena ia prest dago. Zilbor hestea umea bezain luzea da, eta medikuak ederki begiratu beharko du arazoak sor diutzakeen erditzean edo ez. Bestalde, ama adi egon behar du erditzea martxan jartzen den ala ez antzemateko. 

Direct download: NFXVI-42b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Zenbakien zikloaren azken saioa. Nahikari Blancok kontatu digu zein diren zenbaki konplexuen jatorri matematikoa eta jatorri historikoa.

Direct download: NFXVI-42c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Labar artea.

Direct download: Qk37-120619LabarArtea.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 41. saioa. Basqueresearch.com webgunearen 10. urteurrena, HAP masterra, haurdunaldiaren 38. astea eta zenbaki ajebraikoak.

Direct download: NFXVI-41.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Basqueresearch.com webgunea, euskal ikerketaren berri jaso eta zabaltzen duen Elhuyar Fundazioko webguneak 10 urte egin ditu. Haien oihartzuna komunikabide handi askotara iritsi da, BBC, CNN, Discovery Channel eta beste askotara. Eta orain urteurrena ospatzen ari dira. Besteak beste, hamar albiste irakurrienen zerrenda argitaratu dute. Gurekin Irati Kortabitarte webgunearen arduraduna egon da, bai eta hamar urte hauetako albiste irakurrienaren ikerketa egin zuen taldearen buruz ere: Jose Javier Saiz Garitaonandia.

Direct download: NFXVI-41a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Hizkuntzaren Azterketa eta Prozesamendua (HAP) masterra urtero antolatzen dute EHUko IXA taldeko informatikariek. Hizkuntza informatikoki tratatzeko teknikak eta horren inguruan egiten den ikerketari buruzkoa da. Gaur egun, ikerketa hori ezinbestekoa da, adibidez, Interneten. Masterraren berri Olatz Arregi koordinatzaileak ekarri digu, eta ikasle bat ere izan dugu gurekin, Manex Agirrezabal. Hark, praktika moduan robot bertsolari baten programazioa egin du.

Direct download: NFXVI-41b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Bi aste geratzen dira erditzeko. Haurra jaiotzean izango duen jarreran dago, eta, erabat prest dagoenean, seinale bat bidaliko du hormonek prozesua martxan jar dezaten. Hormona horietako bat oxitozina da, haurdun daudenen artean dagoen hormonarik ezagunena.

Direct download: NFXVI-41c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Gure zenbakiei buruzko atalean zenbaki aljebraikoen txanda da. Berez, gaur aljebraikoei buruz eta aljebraikoak izan ezin dutenei buruz hitz egin dugu. Azken horien adibide bat  pi zenbakia da. Nahikari Blancok kontatu digu zer diren eta zer ez diren zenbaki aljebraikoak, eta kontakizun horretan Evariste Galois matematikariaren lanera iritsi gara. Aurten Galoisen urtea da, duela 200 urte hil zelako.

Direct download: NFXVI-41d.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Alan Turing

Direct download: Qk36-120612AlanTuring.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiaren 40. saioa. Alde batetik, Lezetxikiko indusketa eta leize-hartz bat, eta, beste alde batetik, haurdunaldiaren 36. eta 37. asteak.

Direct download: NFXVI-40.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Lezetxiki aztarnategiko fosil bati egin diogu jarraipena: 2007an, EHUko arkeologoek leize-hartz baten garezurra aurkitu zuten, eta lurpetik laborategira eraman zuten, duela ia berrehun mila urteko bizidun horren bizitza hobeto ezagutzeko. Hortik abiatuta, arkeologoen lanaz hitz egingo dugu, Lezetxikiko aztarnategiaz eta historiaurreaz.

Direct download: NFXVI-40a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Umeak azkar hazteari utzi dio, baina oraindik aste batzuk falta ditu jaiotzeko. Dagoeneko une horretan izango duen jarrera hartu du. Gertu dago erditzea. Eta hori jakinda, gure ginekologoaren bisita izan dugu laster aztertu beharreko gai bati buruz hitz egin behar dugu: edozkitzea. Amaren esnea aukera onena da ume jaioberri bat elikatzeko, baina horrek azalpen gehiago behar ditu.

Direct download: NFXVI-40b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Basque Research

Direct download: Qk35-120605BasqueResearch.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 39. saioa: Landareen hizketaldiak, teknopolis, haurdunaldiaren 35. astea eta zenbaki negatiboak.

Direct download: NFXVI-39.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Landareak hitz egiten dute, edo, behintzat komunikatu egiten dira. Mezuak transmititzen dute molekulak trukatuta; hizlari kimikoak dira. Eta ez dute haien artean bakarrik hitz egiten, bairik eta intsektuekin edo akaroekin ere komunika daitezke. Eta antzeko sistema bat dute onddek eta bakterioek. Horretaz hitz egin dugu Egoitz Etxebeste dibulgatzailearekin.

Direct download: NFXVI-39a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Umea orain jaioko balitz, ez luke ia arazorik aurrera ateratzeko, batez ere jadanik birikak oso garatuta dituelako. Albeoloek beharrezko zurruntasuna dute, eta arnasa hartzeko ez du inongo arazorik izango. Beraz, oso aurreratuta gaude haurdunaldian.

Direct download: NFXVI-39b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Gure matematikariek oraingoan bizitza normalean oso arrunta egiten zaizkigun zenbaki batzuei buruz hitz egin digute: zenbaki negatiboak. Baina zenbaki horiek ez ziren onartu historian, gutxienez XVIII. mendera arte, eta oso lotuta daude zeroaren kontzeptuaren hedapenarekin.

Direct download: NFXVI-39c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

CAF-Elhuyar

Direct download: Qk30-120530CAF-Elhuyar.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Lezetxikiko hartza

Direct download: Qk34-120528LezetxikikoHartza.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 38. saioa: hegaztien udaberria, haurdunaldiaren 34. astea eta futbola eta GPS.

Direct download: NFXVI-38.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Hegaztien udaberriari buruz hitz egin dugu Rafa Saiz Itsas Enara Ornitologia Elkarteko presidentearekin. Garai honetan hegazti asko etortzen dira migrazioan eta kumatzeko garaia izaten dute. Utzitako habiak okupatu edo habi berriak egiten dituzte, eta arrautzak jartzen dituzte. Zer egin habiak edo arrautzak topatzen baldin baditugu? Gure ornitologoaren gomendioa da ez eragitea. Ez hartzea eta ahal dela ez gerturatzea hegaztiak kumatzeko duten tokietara.

Direct download: NFXVI-38a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Umea oso garatuta dago. Tamainaz, gutxi gorabehera, badu jaitzean izango duen luzera, eta pisuan ere gertu dago. Garunean, ordea, neuronen arteko konexioak egiten ari da abiadura handian. Amak uzkurdurak ditu, baina oraindik ez dira erditzeko uzkurdurak.

Direct download: NFXVI-38b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

EHUko Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzien fakultatean egindako tesi batean futbolariak geolokalizatzeko teknikak erabili dituzte errendimendua neurtzeko. Teknika hori eta antzeklo beste batzuk erabili izan da, baina orain arte ez da zientzifikoki frogatu zenbateraino den fidagarria teknika bera, eta zer kondizio diren beharrezkoak datu onak ateratzeko.

Direct download: NFXVI-38c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Landareak hizketan

Direct download: Qk33-120521LandareakHizketan.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 37. saioa. Australia, teknopolis eta haurdunaldiaren 33. astea.

Direct download: NFXVI-37.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Australiak historia ekologiko mamitsua du. Alde batetik, berezko fauna eta landaredia ditu, oso bereziak. Bestetik, espezie asko sartu diu gizakiak uhartean, bertako espezieen kalterako. Xanti Larrañagak, han ikerketan aritu den biologoak, historia ekologiko horri buruz hitz egin digu luze. Australiako ekosistemetan zeharreko bidaian izan dugu gidari. Eta horrez gain, Zelanda Berria eta beste uharte batzuei buruz ere hitz egin digu.

Direct download: NFXVI-37a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Aste honetan, umea hasi da begien mugimendu azkarrak egiten lo dagoenean. Adituek diote amets egiten duela. Amarentzat haurdunaldiaren ondorioak ugaritzen zaizkio. Garai honetan ohikoa da tunel karpianoaren sindromea izatea.

Direct download: NFXVI-37b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Liburuak

Direct download: Qk32-120514Liburuak.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 36. saioa. Jose Mari Elortza kimikaria, neuronen mitokondriak eta haurdunaldiaren 32. astea.

Direct download: NFXVI-36.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Bizitza oso bat kimikako eta fisikako testuak euskaraz idazten. Jose Mari Elortza bergararra aitzindaria izan da zientzia euskaraz idazten. Beste lagun batzuekin idatzi zituen 1970eko hamarkadan unibertsitatean erabiltzeko lehen testu-liburuak euskaraz. Kimikako ikasleen artean ezagunak dira, adibidez, "Kimika Fisika Makromolekularra" eta "Termodinamika" liburuak. Horregatik, eta ibilbide profesional osoarengatik eman diote merezimenduzko CAF-Elhuyar saria aurtengo edizioan. Eta gurekin egon da irratian.

Direct download: NFXVI-36a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

EHUko Medikuntza eta Odontologiako Fakultateko neurozientzialari batzuek garunaren energiaren prozesuak ikertu dituzte kanabinoide endogenoen hartzaileak identifikatuta. Hartzaile horiek neuronetako mitokondrioetan daude. Ikerketa hori Nature Neuroscience aldizkari handian argitaratu dute.

Direct download: NFXVI-36b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Umea azkar ari da hazten, adituen arabera, dagoeneko pentsatzeko gauza da. Dena den, aste honetan ez dugu umeari buruz hitz egingo, baizik eta amari buruz. Amarentzat haurdunaldiaren azken zatia gogorra izan daiteke. Lo egiteko jarrera eroso bat hartzen ez da erraza, janari gutxiago janda asetzen da, eta dagoeneko oritza sortzen hasi da.

Direct download: NFXVI-36c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

H5N1

Direct download: Qk31-120507H5N1.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 35. saioa. CAF-Elhuyar sarien irabazleak, haurdunaldiaren 31. astea eta alergia eragiten duten molekulak detektatzeko ikerketa. 

Direct download: NFXVI-35.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

CAF-Elhuyar saria irabazi duen Jone Omarrekin hitz egin dugu. Patricia Navarro eta Alfredo Sarmientorekin batera idatzi du "Kimikaren artea eta artearen kimika" artikulua, eta dibulgazio-artikulu orokorren atalean izan dira irabazle. Kimikari diogun fobiatik abiatuta, artea erabiltzen dute kimikaren alde idazteko. Gero, artearen historian zeharreko bidaia bat egiten dute egileek kimikaren ekarpenari begira.

Direct download: NFXVI-35a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Agian, etorkizun ez oso urrun batean, petroilioa ordezkatuko dugu energi eta gai kimikoen iturri bezala. Ordezko bat biomaasa da, egurra alegia. Petrolio-findegiak dauden bezala, egurraren biofindegiak ere izango dira. Prozesu horrek ahalik eta etekin handien emateko teknologia ikertu du Jon Makibar ingeniari kimikoak. Doktore-tesia egin du gai horren inguruan, eta CAF-ELhuyar saria irabazi du lan horri buruz idatzi duen artikulu batekin: "Pirolisia eta biofindegiak"

Direct download: NFXVI-35b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

AZTI-TECNALIAk euskal itsas hondoaren mapa zehatza egin zuen, eta Gorka Zabaleta kazetariak mapa horren inguruko erreportai bat egin zuen Baleike herri-aldizkarian. Ikuspuntu asko aztertzen zituen, zientzialariena, urpekariena eta arrantzaleena batez ere. Erreportai zabal eta interesgarri horrek irabazi du CAF-Elhuyar saria zientzia-kazetaritzaren arloan.

Direct download: NFXVI-35c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Hogeita hamaikagarren astean, umeari bukatzen ari zaio buruz behera jartzeko aukera. Dagoeneko, likidoen kantitate handiak barneratzeko eta kanporatzeko gauza da; egunean, litro-erdi bat txiza egiten du.

Direct download: NFXVI-35d.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Elikagaiak eragindako alergia asko daude. Baina elikagai oso batek ez da alergiaren erruduna; molekula jakin batzuk izaten dira, proteinak kasu gehienetan. EHUko Farmazia Fakultateko talde bat molekula errudun horiek identifikatzeko metodoa fintzen ari dira ikerketa batean.

Direct download: NFXVI-35e.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiaren 34. saioa. Elur-jauzien biktimak bilatzeko teknologia, Teknopolis, "Hodeietan" liburua eta haurdunaldiaren 30. astea.

Direct download: NFXVI-34.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Mendira goaz, baina burua zientzian jarrita. Gaur, mendiko arriskuei aurre egiteko teknologiaz hitz egingo dugu; hain zuzen ere, elur-jauzi bat pertsona bat harrapatuz gero, onik ateratzeko itxaropena ekartzen diguten tresnak ezagutuko ditugu. Onena, prebentzioa da, baina istripua gertatzen den kasua ere prestatu behar da. Horretarako teknologia nolakoa den mendi-gidari profesional batek kontatu digu.

Direct download: NFXVI-34a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Duela urtebete, CAF-Elhuyar sarietako gazteentzako narrazioen atalean Aitzol Lasa barañaindarraren proiektu batek irabazi zuen. Hodeiak, atmosfera, bizikletak eta gazte batzuen istorioak elkartzen dituen testu bat idazteko proiektua zen. Urtebete geroago, proiektua liburu bilakatu da. Elhuyar Fundazioak argitaratu du, eta Aitzol bera etorri zaigu liburua aurkeztera. 

Direct download: NFXVI-34b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Fetuaren azalean, vermix-geruza berriak sortzen ari dira, besteak beste tenperatura kontrolatzeko. Gainera, umea buruz behera jartzen ari da, oraindik horretarako tokia baitauka. Hamar aste geratzen dira jaiotzarako, besterik ez.

Direct download: NFXVI-34c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Hiesaren birusaren (GIB) azalean dauden lipido batzuk zelula infektatzeko gako direla deskubritu dute Kataluniako eta Alemaniako ikertzaileek elkarlanean. Horrez gain, aurkikuntza horretan oinarritutako botikak sortzeko lehen pausoak ere eman dituzte. PLoS Biology zientzia-aldizkari espezializatuan eman dute ikerketaren berri, eta Euskadi Irratiaren Faktoria saioan aritu gara horri buruz.

Direct download: ANAGALARRAGA_20120425_110108.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Eskuak garbitu

Direct download: Qk29-120423EskuakGarbitu.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiaren 33. saioa: Fusioa, haurdunaldiaren 29. astea eta zenbaki errealak.

Direct download: NFXVI-33.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Energia garbia, ugaria eta segurua emango digun iturri bat izateko itxaropena fusioan dugu. Hori bai; esaten dutenez, beharbada gaur egungo umeek ikusiko dutela funtzionatzen, baina ume ez garenok behintzat ez garela iritsiko ezagutzera. Fusioa ikerketa-fasean dago. Baina zertan da ikerketa hori?

Direct download: NFXVI-33a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Umea hasi da bere gorputzaren tenperatura kontrolatzen. Eta ama hasi da kontrakzioekin, nahiz eta erditzearen kontrakzioak ez izan. Bakoitza berean, baina biak ari dira prestatzen umearen jaiotzarako.

Direct download: NFXVI-33b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Zenbakien historiari begiratzen diogu EHUko matematikari-talde baten laguntzaz. Oraingoan, zenbaki errealei buruz hitz egin digute. Zer diren, zein diren eta zergatik diren beharrezkoak. Zenbakien kontuak Norteko Ferrokarrillean.

Direct download: NFXVI-33c.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Transplanteak

Direct download: Qk28-120416Transplanteak.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Euri tanta fosilak

Direct download: Qk27-120409EuriTantaFosilak.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

XVI. denboraldiko 31. saioa. Gazteek zientziari buruz duten pertzepzioaren azterketa bat, haurdunaldiaren bigarren hiruhilabetearen bukaera eta Clara Immerwarh.

Direct download: NFXVI-31.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Nolako pertzepzioa dute gazteek zientziaren arloan? Gustuko al dute zientzia? Zer interes sortzen die zientziak bizitzaren beste arlo batzuekin konparatuta? Galdera horiei eta beste askori erantzuten die Elhuyar Fundazioaren zuzendaritzapean egin duten azterketa soziologiko batek. Gazteen erdiek diote badutela interesa zientzian, baina datu horren atzean ñabardura asko dago.

Direct download: NFXVI-31a.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT

Haurdunaldiaren bigarren herena bukatzen ari da. Fetuaren mugimenduei ez ezik, haren bihotz-taupadei ere antzematen zaie, eta haurdunaldia asko aurreratu da. Ginekologoak hainbat kontrol egiten dizkio amari garai honetan. Batetik, Rh faktoreak arazo eman ditzakeen kasuetan immunoglobulina jakin bat injektatu behar zaio, eta, bestetik, haurdunaldiko diabetea garatu duen aztertu behar da.

Direct download: NFXVI-31b.mp3
Category:science -- posted at: 12:00am EDT